تضمین (علم نحو)

تضمین، اصطلاحی در علم بدیع و نحو عربی می باشد.
عبارت است از دادن معنای کلمه ای به کلمه دیگر تا آن کلمه، در صورت وجود قرینه، هر دو معنا را ادا کند. این قاعده در هر سه قسم کلمه در عربی ( اسم و فعل و حرف ) کاربرد دارد. ازینرو تضمین را در عربی بابی وسیع دانسته اند.
در فعل و حرف
تضمین در فعل و حرف مانند «عَیْناً یَشْرَبُ بِهاعِبادُاللّهِ..» فعل «یَشْرَبُ» با حرف جرّ «مِن» به کار می رود، ولی در این آیه با حرف جاره «ب» آمده، زیرا متضمن معنای فعل «یَرْوی» (سیراب می شود) یا «یَلْتَذُّ» (لذت می برد) است، و مفهوم آیه چنین است: چشمه ای که بندگان خدا در ضمن نوشیدن از آن، سیراب می شوند یا لذت می برند. همچنین می توان گفت که حرف «باء» متضمن معنای «مِن» است. تضمین در اسم مانند قول اعشی : «سُبْحانَ مِنْ عَلْقَمَةَالف'اخِرِ»؛ کلمه « سبحان » متضمن معنای برائت است، ازینرو با حرف جاره «مِن» و به معنای «بَراءَةً منه» آمده است.
در قرآن
تضمین در چندین آیه قرآن به کار رفته و بعضی مفسران نیز بدان تصریح کرده اند. ابوکبیر هُذلی ، شاعر جاهلی، و فَرَزْدَق (متوفی ۱۱۰) نیز آن را به کار برده اند.
در باب تعدی و لزوم
...