یوسف بدیعی سمرقندی

[ویکی فقه] بَدیعی ِسَمَرْقَنْدی ، یوسف (د۸۹۷ق /۱۴۹۲م )، متخلص به بدیعی ، ادیب و سخنور قرن ۹ق /۱۵م . از زندگانی او اطلاعات اندکی بر جای مانده است .
از آن جا که وی در اندجان (شهری در فرغانه ) به دنیا آمد، برخی منابع او را با نسبت اندجانی خوانده اند. بدیعی از خردسالی به شعر و شاعری روی آورد. در آغازِ نوجوانی رهسپار سمرقند شد و به فراگیری دانش و فنون شعر پرداخت . در آن جا با مولانا صفایی ، شاعر اندجانی آشنا شد و در حلقة شاگردان او درآمد. پیوند دوستانه و عمیق میان آن دو سبب شد که برخی بدیعی را با تخلص و شهرت صفایی بخوانند، اما این موضوع سبب رنجش شاعر جوان می شد.
تبحر در شعر
گفته اند که اشعار ایام نوجوانی او از پختگی لازم برخوردار نبود؛ با این حال ، وی پس از وقوف به صنایع شعری و فراگرفتن عروض ، بدیع و معانی و بیان در سرودن انواع شعر تبحر یافت . بدیعی در عهد محمد بایسنقر به شهرت رسید و در دوران سلطان حسین بایقرا (حک ۸۷۲ -۹۱۱ق /۱۴۶۷- ۱۵۰۵م ) از ماوراءالنهر به هرات آمد و در درگاه او تقرب و حرمت بسیار یافت . وی پس از سفر به نواحی مختلف خراسان و به روایتی دکن هند، سرانجام به سرخس آمد. او در همین شهر درگذشت و در مقبرة شیخ لقمان پرنده (بابالقمان ) به خاک سپرده شد؛ به این مناسبت ، گاهی او را سرخسی هم نامیده اند
آثار و تألیفات
از بدیعی ابیاتی پراکنده در تذکره ها باقی مانده ، و دیوانی از وی تاکنون به دست نیامده است . بدیعی در فن معما چیره دست بود و رساله ای با عنوان شرح معما در تبیین قواعد معما و نجوم تألیف کرد. این رساله در ۸۹۴ق /۱۴۸۹م نگاشته شده ، و مشتمل بر ۱۰ «شجره » است . دست نویسی از این اثر در کتابخانة پنجاب نگهداری می شود حسین ، ج۳، ص۶۵۰). همچنین استقبال او از قصیدة «مرآت الصفا» مشهور است . در برخی منابع متأخر به اثر دیگری از بدیعی با عنوان مثلثات منظوم یا نصاب مثلث اشاره شده است . در حالی که برخی احتمال می دهند که این اثر به شاعر سدة ۱۰ق /۱۶م ، بدیعی تبریزی تعلق داشته باشد، به خصوص که در همة موارد نام مؤلف با ابهام آمده است .