یادداشت های زیرزمینی

یادداشت های زیرزمینی (Zapiski iz Podpolja)
(یا: خاطرات زیرزمینی) داستانی از فیودور داستایوسکی، منتشرشده به روسی در ۱۸۶۴. این داستان که به صورت یادداشت روزانه نوشته شده، در دو بخشِ متفاوت است. در بخش نخست قهرمان داستان در زیرزمینی که نماد نفی جهان واقعیِ بیرونی است، زندگی می کند. او با سخنانی هذیان گونه به مخالفت با کسانی برمی خیزد که برخی افکار غیرمنطقی او را نادرست می خوانند. بخش دوم داستان روایت چند ماجرا از زندگی قهرمان از زبان خود اوست؛ مثلاً حکایت رابطۀ او با یک روسپی به نام لیزا، که به رد اظهار عشقِ لیزا به او، و راندن لیزا از خانه اش می انجامد. این بخش از داستان در واقع، ادعانامۀ داستایوسکی علیه تربیت کتابی است. دیگر شخصیت های داستان که هریک به نوعی بازگوکنندۀ بخشی از زندگی داستایوسکی اند، اغلب از طبقۀ کارمندان دون پایۀ دولتی اند که نظام امپراتوری نیکلای اول آن ها را بی ریشه و عاری از شخصیت کرده است. یادداشت های زیرزمینی پس از انتشار اقبالی نیافت و در مقایسه با دیگر آثار داستایوسکی کم اهمیت خوانده شد، اما منتقدانِ قرن ۲۰ برای آن جایگاهی شایسته در نظر گرفتند و آن را اثری ارزشمند توصیف کردند.