گیوک خان

گویوک خان، کیوک خان ( پیرامون ۱۲۰۶–۱۲۴۸ میلادی ) ، سومین خان مغول پسر اوگتای خان و نوهٔ چنگیزخان بود و از ۱۲۴۶ تا ۱۲۴۸ میلادی به مدت دو سال شاهی کرد.
اوگتای قاآن در ایام سلطنت خویش پسر بزرگ تر خود کوچو خان را که از توراکینا خاتون زاده شده بود به جانشینی تعیین کرده بود اما او در زمان حیات پدر مرد. اوگتای پسر دیگرش شیرامون را در نظر گرفت. چون اوگتای مرد گیوک خان که به سفر جنگی درازی رفته بود به تعجیل بازگشت و به ایمیل رسید و چون شنید که اوتچکین برادر چنگیز به طمع سلطنت حرکت کرده است بی درنگ آهنگ اردوی پدر کرد و چون به اردو رسید رعایت یاسا ( قانون چنگیزی ) را واجب دانست؛ و با آنکه قدرت و شوکت داشت در کارها دخالتی نکرد و زمام امور را همچنان در دست توراکینا خاتون باز گذاشت.
توراکینا خاتون دستور تشکیل قوریلتای داد تا امرا و شاهزادگان و سرداران سپاه جانشین اوگتای را تعیین کنند. در فصل بهار از سراسر امپراتوری امرا و شاهزادگان به اردو رسیدند. اشتراک کنندگان در قوریلتای چندان تحفه و پیشکش آوردند که از شمار بیرون بود. از سوی دیگر اوتچکین نیز با هشتاد پسر و نبیره با شرمساری از اقدامی که پس از مرگ اوگتای کرده بود به قوریلتای حاضر شد. در آن صحرا از بس مردم از اطراف امپراتوری جمع شده بود جا و منزل کم آمد و خواربار بسیار گران شد. گویند فقط برای مسلمانان دوهزار خرگاه ترتیب داده بودند. پس از اجتماع دربارهٔ کسیکه شایسته مقام سلطنت باشد رای زدند. چون شیرامون هنوز کودک بود و کوتان بیمار بود و گیوک خان که در شجاعت و تسلط مشهور بود، میل توراکینا خاتون به سوی او بود. چون بسیاری از امیران و شاهزادگان با وی همنوا بودند قرعهٔ فال بر وی افتاد. در روز تعیین شده از قبل مراسم تخت نشینی را به جا آوردند.
پس از یک هفته جشن به دستور گیوک خان در گنج های قدیم و جدید را باز کردند و اموال را بین شاهزادگان و امرا و سرداران سپاه بخش نمودند. پس از آن به کار مملکت پرداختند نخست برغوچیان ( قاضیان و بازرسان ) فاطمه خاتون را محاکمه کردند و بعد اوتچکین برادر چنگیز را مورد بازرسی قرار دادند و چون امر او نازک و خانوادگی بود جزء منگوقاآن و تنی چند از شاهزادگان را بدان اجازه دخول ندادند و چون اوتچکین به گناه خویش اعتراف کرد او را عفو نمودند.
ایلجیگدای را با سپاه سنگین به سوی مغرب فرستاد تا مهم گرجستان و روم را فیصله کند و نخست به قلع و قمع اسماعیلیان در الموت بپردازد. ضبط عراق و فارس و کرمان را تا حدود هرمز به ارغون آقا رجوع کرد. گیوک عزم ولایات غربی کرد در بهار همان سال به سمرقند رسید و در آنجا مرگ گلویش را گرفت، مدت حکومتش دو سال بیش نبود.

گیوکْ خان (حک: ۶۳۹ـ۶۴۷ق)
از حکمرانان مغول در ایران. پسر بزرگ و جانشین اوگتای قاآن بود و بعد از فوت پدر، چون در مغولستان نبود، مادرش تورکینا خاتون، زمام حکومت را در دست گرفت و، با سیاست و زیرکی تمام ، رضایت شاهزادگان دیگر را برای حکومت فرزندش جلب کرد و وی را بر تخت نشاند. گیوک خان، که برخلاف پدر فردی جنگجو و غارتگر و بیشتر شبیه جدش، چنگیز، بود، سپاهیانی عازم فتح چین و ایران کرد و خود راهی دفع باتو، فرزند جوجی شد، اما قبل از این کار درگذشت . از آن جا که مادر گیوک خان عیسوی بود و تربیت او را به عهدۀ امیر قُداق عیسوی گذاشته بود، وی پس از رسیدن به حکومت عیسویان توجه بسیار کرد و با ارامنه متحد شد. هدف گیوک خان از این کار حمله به ممالک سوریه و مصر بود. در زمان این خان مغول، پیروان مسیحی ممالک مغول مورد توجه خان بودند و بعضی آداب مسیحی در میان مغولان رایج شد. از طرف دیگر، چون امور مملکتی، بر اثر ضعف مزاج و باده گساری گیوک خان، در دست قُداق و چینقای بود، همین امر باعث شد تا خان مغول با مسلمانان رابطۀ خوبی نداشته باشد.