[ویکی فقه] استانهای سه گانه خراسان وسیع ترین ناحیه ای از کشور ایران است که در آن به زبان فارسی تکلم می شود. گویشهای فارسی رایج در این ناحیه ارتباط تنگاتنگی با فارسی دری دارد و در این مقاله همگی آن ها گویشهای خراسانی نام گذاری شده اند.
ایوانوف گویشهای خراسانی را به سه گروه اصلی تقسیم کرده است: گروه شمالی که در جوین سبزوار و نیشابور به آن تکلم می شود؛ گروه مرکزی که در ترشیز و گناباد رایجاست؛ و گروه جنوبی که گویشوران آن در قائن، تون و بیرجند سکونت دارند. به نظر او اختلاف میان این سه گروه بسیار اندک است و نمی توان آن ها را گویشهای مجزایی به حساب آورد؛ به علاوه، این گروهها واژه های بسیاری را از یکدیگر وام گرفته اند. او این همانندی در خور توجه را به گویش شمال شرقی فارسی دری نسبت می دهد که از قرون چهارم و پنجم به بعد زبان ادبی فارسی را شکل داده و گویشهای خراسانی کنونی از آن مشتق شده است .
تقسیم کلباسی از گویشهای خراسانی
اما کلباسی، برخلاف ایوانوف ، گویشهای منطقه خراسان را ذیل زبانهای ایرانی نو جنوب غربی قرار داده و گونه های زبانی چون سبزواری، نیشابوری، کاخکی، قائنی و بیرجندی را در زمره گویشهای منطقه خراسان آورده، ضمن آن که مشهدی را لهجه ای از زبان فارسی معیار دانسته است.
قدیم ترین اقوام فارسی زبان این ناحیه
براساس نظر ایوانوف ، ساکنان روستاهای دامنه شمالی محدوده جغتای ، در ناحیه جوین، قدیم ترین اقوام فارسی زبان این ناحیه اند که از نواحی قدیمی قومس، ابیورد ، سرخس و بخشی از سرجام به آن جا نقل مکان کرده اند. علاوه بر این در نواحی سبزوار و نیشابور ، فارسی زبانها فقط اقلیتی کوچک را شکل می دهند. ایوانوف معتقد است که در نواحی بجستان ، بشرویه، ارشک (روستایی در جنوب بشرویه)، کاخک (بخشی در شهرستان گناباد)، و خواف، جام و تایباد جمعیت فارسی زبانان بسیار اندک است. او نواحی گناباد، نیم بلوک قائن، تون و بیرجند را از نواحی بسیار قدیم خراسان دانسته است که بیش تر با هرات در ارتباط بوده اند. به نظر وی در طول مرزهای افغانستان و همچنین در نواحی مرزی سیستان و کرمان زبان دهقانان از زبان خراسانی فاصله می گیرد و بیش تر به زبان باستانی سیستان ( سکایی ) نزدیک می شود، مانند زبان رایجدر نهبندان .توصیفی که ایوانوف از توزیع جمعیت فارسی زبان خراسان ارائه داده، به حدود یک قرن پیش بازمی گردد و با توزیع کنونی آن تفاوتهای بسیاری دارد. امروزه این جمعیت بیش تر در نواحی مرکزی و جنوبی خراسان سکونت دارند.
تعدد گویشهای خراسان رضوی
...
ایوانوف گویشهای خراسانی را به سه گروه اصلی تقسیم کرده است: گروه شمالی که در جوین سبزوار و نیشابور به آن تکلم می شود؛ گروه مرکزی که در ترشیز و گناباد رایجاست؛ و گروه جنوبی که گویشوران آن در قائن، تون و بیرجند سکونت دارند. به نظر او اختلاف میان این سه گروه بسیار اندک است و نمی توان آن ها را گویشهای مجزایی به حساب آورد؛ به علاوه، این گروهها واژه های بسیاری را از یکدیگر وام گرفته اند. او این همانندی در خور توجه را به گویش شمال شرقی فارسی دری نسبت می دهد که از قرون چهارم و پنجم به بعد زبان ادبی فارسی را شکل داده و گویشهای خراسانی کنونی از آن مشتق شده است .
تقسیم کلباسی از گویشهای خراسانی
اما کلباسی، برخلاف ایوانوف ، گویشهای منطقه خراسان را ذیل زبانهای ایرانی نو جنوب غربی قرار داده و گونه های زبانی چون سبزواری، نیشابوری، کاخکی، قائنی و بیرجندی را در زمره گویشهای منطقه خراسان آورده، ضمن آن که مشهدی را لهجه ای از زبان فارسی معیار دانسته است.
قدیم ترین اقوام فارسی زبان این ناحیه
براساس نظر ایوانوف ، ساکنان روستاهای دامنه شمالی محدوده جغتای ، در ناحیه جوین، قدیم ترین اقوام فارسی زبان این ناحیه اند که از نواحی قدیمی قومس، ابیورد ، سرخس و بخشی از سرجام به آن جا نقل مکان کرده اند. علاوه بر این در نواحی سبزوار و نیشابور ، فارسی زبانها فقط اقلیتی کوچک را شکل می دهند. ایوانوف معتقد است که در نواحی بجستان ، بشرویه، ارشک (روستایی در جنوب بشرویه)، کاخک (بخشی در شهرستان گناباد)، و خواف، جام و تایباد جمعیت فارسی زبانان بسیار اندک است. او نواحی گناباد، نیم بلوک قائن، تون و بیرجند را از نواحی بسیار قدیم خراسان دانسته است که بیش تر با هرات در ارتباط بوده اند. به نظر وی در طول مرزهای افغانستان و همچنین در نواحی مرزی سیستان و کرمان زبان دهقانان از زبان خراسانی فاصله می گیرد و بیش تر به زبان باستانی سیستان ( سکایی ) نزدیک می شود، مانند زبان رایجدر نهبندان .توصیفی که ایوانوف از توزیع جمعیت فارسی زبان خراسان ارائه داده، به حدود یک قرن پیش بازمی گردد و با توزیع کنونی آن تفاوتهای بسیاری دارد. امروزه این جمعیت بیش تر در نواحی مرکزی و جنوبی خراسان سکونت دارند.
تعدد گویشهای خراسان رضوی
...
wikifeqh: گویشهای_خراسانی