گواهی های علمی

[ویکی فقه] نحوه تکثیر کتاب های علمی، تدریس و مصون نگهداشتن آن ها از جعل و تحریف، یکی از مهمترین دغدغه های دانشمندان دینی بوده است. آن ها برای این منظور، از روشی استفاده نموده اند که در اصطلاح کتابشناسی به آن "بلاغ" یا "انها" گفته می شود. بلاغ دستخطی از استاد بود که در نسخه نوشته می شد و به وسیله آن گواهی، شرکت شاگرد در درس را تایید می گردید و ضمناً صحّت نسخه نیز تایید می گشت؛ بنابراین "بلاغ" هم گواهی تحصیلی بود و هم نشان صحّت نسخه به شمار می رفت.
اساتید در هر نسخه علامت بلاغ های متعددی می نوشتند و در پایان نسخه یا پایان بخش-های کتاب در ضمن بلاغ ها برای شاگرد اجازه نقل حدیث و روایت را به نحو عموم یا درباره آن اثر یا آثاری خاص صادر می کرد که این اجازه گواهی علمی برای آن شاگرد در اعتبار روایت ها و استنادهایش به شمار می آمد.جلسه آن ها بدین طریق بود که شاگرد در جلسه درس استاد شرکت می کرد و استاد متن کتاب را برای آن ها تدریس می کرد و شاگردان علاوه بر فهم متن کتاب، نسخه ای از آن کتاب را در جلسه درس تصحیح می کردند. پس از پایان جلسه درس، استاد در حاشیه نسخه شاگرد - همانجا که درس آن روز، در آن جا به پایان می رسید- امضا می کرد. به همین دلیل در حواشی یک نسخه، به تعداد جلسات درسی که آن کتاب خوانده می شد، گواهی قرائت وجود دارد. در مواردی هم که گواهی قرائت در بخش هایی از نسخه وجود نداشته باشد، نشان آن است که آن قسمت را شاگرد در کلاس درس حضور نداشته است. در پایان نسخه نیز استاد به خط خود، اتمام درس و تصحیح نسخه را تایید می کرد و اگر شاگرد قسمت هایی از کتاب را نخوانده بود، به آن بخش ها تصریح می کرد.امضاهای گواهی قرائت، گاهی در یک کلمه و گاهی در چند کلمه یا جمله تحریر می گردید. علایم و عبارت هایی که از این امضاها، تاکنون در نسخه ها مشاهده گریده عبارتند از:«بلغ»، «بلغ قبالاً»، «بلغ قرائةً»، «بلغ سماعاً»، «بلغ قبالاً ایّده اللّه تعالی»، «بلغ سماعاً ایده اللّه تعالی»، «بلغ منّی سماعاً ایّده اللّه تعالی»، «انهاه ایده اللّه تعالی».این امضاها در اصطلاح نسخه شناسی «بلاغ» و «انهاء» یا «گواهی قرائت» نامیده می شود.
اعتبار گواهی قرائت
گواهی قرائت از دو حیثیت ارزش و اعتبار داشت: یکی آن که تاییدی برای درجه علمی شاگرد بود. دوم آن که نسخه ای که امضای بلاغ استاد را داشت، نشانه ای بر تصحیح آن نسخه در جلسه آن استاد بود و اعتبار آن از نسخه های دیگر بیش تر می شد.در نسخه های خطی حدیثی، گواهی قرائت به فراوانی یافت می شود و خوشبختانه تعداد قابل توجّهی از این نسخه ها موجود است.
منبع
صدرایی خویی، علی، مجله حدیث حوزه، برگرفته از مقاله «شانزده گواهی تدریس از علّامه مجلسی»، سال اوّل، شماره یک، زمستان ۱۳۸۹.
...