گز روغن

گَز روغَن ( Moringa ) یا گز رخ یا مورینگا نام گونه ای گیاه است از تیره گزروغنیان. گزروغنیان ( Moringaceae ) تیره ای از کلم سانانِ غالباً درختی شامل سیزده گونه با برگ های مرکب و میوهٔ پوشینهٔ نیام مانند هستند. [ ۴]
خانواده گزروغنیان تیره کوچکی از گیاهان گلدار جداگلبرگ و فقط شامل یک جنس بنام گز روغن مرکب از معدودی انواع درختی است غالب آن ها در نواحی گرم و مرطوب مانند عربستان، هند، هیمالیا، برمه و استان های جنوبی ایران ( سیستان و بلوچستان و هرمزگان ) مشاهده شده است. از مشخصات این گیاه این است که برگهایی شانه ایی مضاعف با تقسیمات بیشتر که مرکب از برگچه های کوچک و متقابل و گل هایی با اجزای ۵ قسمتی دارند میوه آن ها به صورت کپسول دراز و نیام مانند محتوی دانه هایی به اندازه مغز پسته تا ۱۵ و گاهی بیشتر و با جنین راست و مجاوری ترشحی برخی از گونه های این خانواده از انواع دارویی و صمغ تولید می نمایند. از دانه های برخی از این گونه ها روغن استخراج می شود.
تیره گزروغنیان حدود ۱۴ گونه دارد که تعدادی از گونه های این خانواده عبارت اند از:
Moringa arborea
Moringa borziana
Moringa concanensis
Moringa drouhardii
Moringa hildebrandtii
Moringa longituba
Moringa oleifera
Moringa ovalifolia
Moringa peregrina
Moringa pygmaea
Moringa rivae
Moringa ruspoliana
Moringa stenopetala
• روغن: بذرهای جمع آوری شده پس از جداسازی پوست از مغز به طور کلی له می شوند و پس از له شدن در داخل دیگی ریخته و آب به آن اضافه می شود و در معرض حرارت آتش قرار گرفته و محلول به دست آمده بدون وقفه هم زده می شود. روغن موجود در بذرها در اثر حرارت در سطح آب قرار می گیرد و به وسیله قاشق جمع آوری می شود. عملکرد تولید روغن به روش سنتی بیش از ۲۰ درصد برآورد شده است و در صورت استفاده از روش های مناسب و مکانیزه روغن گیری این عملکرد تا ۴۰ درصد قابل افزایش است. روغن به دست آمده مایع و درجه انجماد آن بسیار پایین و به ندرت فاسد می شود. علاوه برارزش خوش خوراکی و استفاده در طبخ غذا در صنعت نیز برای جلاکاری، عطرسازی، روغن کاری چرخ دنده های ساعت های دیواری، مچی و چرخ های خیاطی و ماشینهای مکانیکی ظریف و چرخنده دار کاربرد دارد.
• برگ و شاخه، میوه و پوست و تفاله میوه علوفه مناسبی برای دامهایی نظیر بز و گوسفند است.
• گل های آن برای پرورش زنبورعسل و تهیه عسل دارویی بسیار مناسب است.
• ساقه درخت صمغی ترشح می کند که سفید بوده و در برابر هوازدگی به رنگ قهوه ای قرمز یا قهوه ای مایل به سیاه در می آید و در چارچوب نقش و نگار روی پارچه پنبه ای یا چیت مورد استفاده قرار می گیرد.
• عصاره حاصله از جوشانده برگ در دباغی پوست و آماده سازی مشک آب و دوغ استفاده می شود.
• چاشنی و ادویه ای که از ریشه درخت تهیه می شود به هضم غذا کمک بسیاری می نماید.
• پوست تنه گیاه ضد جَرَب است و در درمان خارش مورد استفاده قرار می گیرد.
• جوشانده پوست و ریشه به صورت حمام گرم و کمپرس محلول گرم برای رفع اسپاسم یا انقباض عضلانی مفید است.
• برگ های گیاه به عنوان مدر و دارای اثرات دارویی شبیه آدرنالین برای درمان سوزاک بسیار مفید است.
• از گل های آن برای دفع انگل، معالج تورم و جلوگیری از بزرگ شدن پروستات استفاده می شود.
• از میوه نارس به عنوان سم استفاده می شود.
• برای این که درختچه ای زیبا و با شاخه های بلند و گل های سفید و میوه های تشکیل و منحصر به فرد است بنابراین برای کشت در پارک ها، بلوارهای شهری می تواند کاربرد داشته باشد.