گرکان

گَرِکان روستایی است در بخش مرکزی شهرستان آشتیان و حدود ششصد و شصت نفر ( سرشماری سال نود و پنج ) جمعیت دارد. زبان مردم گرکان فارسی است که با لهجه شیرینی عجین گشته است.
گرکان با مختصات جغرافیایی: ۴۵ درجه و ۵۰ دقیقه طول شرقی و ۲۴ درجه و ۲۲ دقیقه عرض شمالی. ارتفاع آن از سطح دریا تقریباً ۲۰۰۰ متر است. فاصله آن تا شهر آشتیان از راه آسفالته ۵ کیلومتر و از راه طبیعی خاکی و غیر آسفالته ۲۸۰۰ متر می باشد. راه آسفالته اراک – گرکان ۷۶ کیلومتر است. در جنوب خاوری شهر تفرش و شمال باختری شهر آشتیان قرار دارد. کوه نسبتاً بلندی به نام «کلاهه» ( در اصطلاح معمولی اهالی گرکان کوه کله ) به ارتفاع ۲۹۴۰ متر در شمال شرقی گرکان و در نزدیکی آن کوهی بنام میراب قرار دارد. قنات های چندی در دامنه جنوبی کوه کلاهه در گرکان حفر شده است که برخی از آن ها امروز نیز دایر هستند.
آب اصلی گرکان از چشمه سارهایی که در جنوب شرقی کوه کلاهه جاری هستند ( تورک، گله گشگا، کیلان ) تشکیل شده است و از مجاری به نام سُفت عبور کرده و سپس از دره معروف به درهٔ آسیاب ها گذشته، باغات و دشت عمده گرکان را مشروب می کند. آب اصلی گرکان به اندازه ای است که تا سال ۱۳۰۵ تعداد ۱۹ آسیاب آبی که در مسیر آن قرار داشتند در تمام ایام سال دایر بودند. اما پس از پیدایش آسیاب های موتوری از اهمیت آن ها کاسته شد و امروز همه آن ها خراب و حتی آثار خرابه های آن ها نیز در حال از بین رفتن و محو شدن است.
در جغرافیای مفصل ایران – جلد دوم ( سیاسی ) ، تألیف مسعود کیهان، استاد دارالمعلمین عالی که در سال ۱۳۱۱ شمسی در مطبعه مجلس به چاپ رسیده است، صفحه ۳۸۸ آمده است: شهر گرکان بسیار قدیمی و در دوره قاجاریان محل معتبر و بزرگی بوده است؛ ولی در این باره در کتاب دلیلی ذکر نشده است. ( کتاب گرکان، ص ۱۱ )
در فرهنگ دکتر معین – صفحه ۱۶۹۰ آمده است «گرکان قصبه ای است جزو دهستان آشتیان، بخش، طرخوران، شهرستان اراک، واقع در ۱۵ کیلومتری جنوب خاوری طرخوران، کوهستانی و سرد سیر، دارای ۲۱۷۸ تن سکنه، محصول غله، انگور، قلعه خرابه به نام «حاجی عبدالله» و دیگری به نام «سر پل» از آثار باستانی آن می باشد».
از نظر معنایی کلمه گرکان از دو بخش گر به معنای کوه ( لغت نامه دهخدا ) و کان به معنای معدن ( لغت نامه دهخدا ) تشکیل شده شده است و شاید معنای کلمه ای گرکان را کوه معدن ترجمه شود، از قدیم نیز معدن نوعی سنگ مرمر سبز رنگ به همراه معدن زغال سنگ نیز در گرکان واقع بوده و شاید این مفهوم کوه معدن را واقعی تر نشان میدهد اما بین مردم گرکان نیز روایتی دیگر از نام گرکان روایت میشود با این شرح که بعد از حمله اعراب این روستا گبرمکان نامیده شد. گبر ] که توسط اعراب معنای بی دین یا بی خرد که به عنوان توهین به استفاده می شده.

گرکان (زرآباد). گرکان، روستایی در دهستان زرآباد غربی بخش کاروان شهرستان زرآباد در استان سیستان و بلوچستان ایران است.
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵، جمعیت این روستا برابر با ۶۷۷ نفر ( ۱۶۸ خانوار ) بوده است. [ ۱]