کزج

کزج روستایی در ۱۵ کیلومتری شمال غربی هشجین در استان اردبیل است. ساکنین این روستا پایبند به اصول بنیادی دیار خود هستند بافت سنتی، معماری خاص اماکن مسکونی، قرار گرفتن در کوهپایه، بهره مندی از طبیعت بکر و زیبا، جاری شدن رودخانه قزل اوزن درست از بین باغات روستا، قدمت و پیشینه تاریخی و صنایع دستی موجب گردیده است که این روستا به یکی از جاذبه های توریستی استان اردبیل تبدیل گردد. باغداری و دامداری و کشاورزی شغل عمده اهالی این منطقه می باشد. فاصله این منطقه از خلخال ۵۷ کیلومتر و از هشتجین ۱۷ کیلومتر می باشد. رودخانه قزل اوزن از ۱ کیلومتری غربی این روستا می گذرد، این خانه های روستا بافتی شبیه شهر تاریخی و توریستی ماسوله پدیدآورده است. آنچه این روستا را حایز اهمیت ساخته علاوه بر معماری علاقه اهالی به حفاظت و حراست از سنن، آداب، رسوم و فرهنگ گذشته این خطه است
.
با دیدن معماری پلکانی کزج و بررسی معماری پلکانی در سایر شهرها و روستاهای ایران مشاهده می شود که این شیوه از خانه سازی در بسیاری از مناطق ایران یافت می شود. خانه سازی پلکانی در روستای کنگ استان خراسان رضوی، [ ۱] وفس در استان مرکزی ( از سکونتگاه های دوره مادها با گویش وفسی که شاخه ای از زبان تاتی است ) ، [ ۲] شهر تاریخی و توریستی ماسوله در استان گیلان و بیش از همه در شهرها و روستاهای استان کردستان مانند اورامان رواج داشته است. ادعا شده به علت شباهت معماری این روستا به بافت معماری شهر تاریخی ماسوله، مردم کزج، ماسوله را به عنوان شهر ییلاقی خود ساخته اند. به نظر می رسد این ادعا که در روزنامه همشهری نیز به چاپ رسانیده شده است و عده ای سعی در شایع کردن آن بین عموم داشته اند در راستای هویت سازی جعلی یا تبلیغاتی بی اساس برای جذب گردشگر باشد چون در آن به هیچ سند مکتوب اشاره نشده است یا دست کم نام و نشانی از کارشناسان مدعی آن موجود نیست. از آن سو ماسوله از صدها سال پیش سکونتگاه دائمی بوده است و نه ییلاقی برای کوچ نشینی و اصلاً ارتفاع ماسوله از سطح دریا، کمتر از کزج است و به سبب دما نمی توانسته در برابر کزج که سردتر است، ییلاق محسوب شود. معماری ماسوله دارای ویژگی هایی نظیر پنجره های بالارونده و استحکام کم نظیر بام خانه ها نیز می باشد. ماسوله از سال ۱۳۱۱ دارای شهرداری است و قبل از آن دارای کتابخانه عمومی و مدرسه غیردولتی بوده است و زبان اصلی مردمان ماسوله تالشی است[ ۳] [ ۴] در حالی که زبان اهالی کزج زبان مردم آذری است و نام ماسوله ( به معنی مانند کوه ) شباهتی به نام کزج ندارد و به نام دیگر شهر تالش نشین گیلان، ماسال و روستای ماسوله خانی نزدیک است و مردم ماسوله بیشتر از اهالی کهنه ماسوله واقع در هشت کیلومتری ماسوله اند و علاوه بر اینکه بدون استثناء شیعه مذهب اند، آداب و رسوم ویژه ای نیز در ماه محرم دارند[ ۵] [ ۶]