کروموزوم

فام تن[ ۱] یا کروموزوم ( به انگلیسی: Chromosome ) [ ۲] به معنی جسم رنگی است که اولین بار در سال ۱۸۸۸ به وسیلهٔ والدیر به کار گرفته شد. هم اکنون این واژه برای نامیدن رشته های رنگ پذیر و قابل مشاهده با میکروسکوپ های نوری به کار می رود[ ۳] [ ۴] که از همانندسازی و نیز بهم پیچیدگی و تابیدگی هر رشته کروماتین اینترفازی در سلول های یوکاریوتی تا رسیدن به ضخامت ۱۰۰۰ تا ۱۴۰۰ نانومتر ایجاد می شود. در پروکاریوت ها نیز ماده ژنتیکی اغلب به حالت یک کروموزوم متراکم می شود. در برخی باکتری ها علاوه بر کروموزوم اصلی که اغلب ژن ها را شامل می شود کروموزوم کوچک دیگری که به طور معمول آن را پلازمید می نامند، قابل تشخیص است گر چه تعداد کمی از ژن ها بر روی پلازمید قرار دارند.
اما از آنجا که در بیشتر موارد ژن های مقاوم به آنتی بیوتیک ها بر روی آن جایگزین شده اند، از نظر پایداری و بقای نسل باکتری اهمیت زیادی دارد. کروماتین در ساختمان کروموزوم به شکل لوپ دیده می شود. لوپ ها توسط پروتئین های اتصالی به DNA که مناطق خاصی از DNA را تشخیص می دهند پابرجا می ماند. سپس مراحل پیچ خوردگی نهایتاً نوارهایی را که در کروموزوم های متافازی دیده می شود ایجاد می کند. هر تیپ کروموزومی یک نوع نواربندی اختصاصی را در ارتباط با نوع رنگ آمیزی نشان می دهد. این رنگ آمیزی ها منجر به مشخص شدن تعداد و خصوصیات کروموزوم های هر گونه از موجودات زنده می گردد؛ که این خصوصیات تعدادی و مورفولوژیک کروموزوم ها را کاریوتیپ می نامند.
یا به زبان ساده می توان کروموزوم ها را به بسته های مواد ژنتیکی تشبیه کرد که درون هستهٔ سلول ها ذخیره شده اند؛ و در واقع به شکل مولکول های DNA همراه با پروتئینها هستند که به این بسته ها کروموزوم گفته می شود.
هر انسان در مجموع ۴۶ کروموزوم دارد که هنگام لقاح نصف می شود. از این ۴۶ کروموزوم دو کروموزوم جنسی اند و جنسیت را مشخص می کنند. هر انسان به هنگام لقاح ۲۳ کروموزوم از اسپرم پدر و ۲۳ کروموزوم از تخمک مادر دریافت می کند. سلول های تخمک و اسپرم هاپلوئید هستند یعنی دارای یک عدد از هر سری کروموزوم ند. سلول های پروکاریوت ( مثل باکتریها ) معمولاً دارای یک کروموزوم می باشند. البته باکتری هایی هم هستند که دارای چند کروموزوم می باشند اما این باکتری ها نادر هستند. کروموزوم باکتری ها به صورت حلقوی است. باکتری ها ( و برخی مخمرها ) علاوه بر کروموزوم اصلی دارای یک یا چند پلاسمید نیز می باشند. انسان سالم دارای ۲۳ جفت کروموزم است. ۲۲ جفت کروموزوم که تعیین کننده منش های ارثی به غیر از جنس ( نر و ماده ) است و اتوزوم ( خودتن ) نامیده می شود. یک جفت دیگر را کروموزوم جنسی می گویند. کروموزوم های جنسی در مردان طبیعی به صورت XY و در زنان به طور طبیعی XX است.

کروموزوم (chromosome)
ساختار (یا: رنگین تن، فام تن) ساختارهایی در هستۀ یاخته، شامل هزاران ژن متوالی. این ساختارها خصوصیات موجود زنده را تعیین می کنند. در هر یاختۀ طبیعی انسان ۴۶ کروموزوم وجود دارد. هر کروموزوم طبیعی شامل رشته هایی از مولکول های بسیار دراز دی اِن اِی است که پیچیده، تاشده، و به وجودآورندۀ ساختاری متراکم است. کروموزوم استثنائاً پیش از تقسیم سلول دو رشتۀ دی اِن اِی دارد که نتیجۀ همانندسازی این مولکول است. مکان هر ژن خاص روی کروموزوم را جایگاه ژن می نامند. بیشتر موجودات عالی از هر کروموزوم دو نسخه دارند که به زوج همسان معروف و دیپلویید یا دولادند. برخی موجودات از هر کروموزوم فقط یک نسخه دارند و هاپلویید یا تک لادند. (← میتوز؛ میوز). در سلول فعال، کروموزوم ها به شکل رشته های کروماتین یافت می شوند که فشردگی آن ها کمتر است و با میکروسکوپ نوری مشاهده پذیر نیستند. در تقسیم سلولی، این رشته ها کوتاه تر و فشرده تر شده و با میکروسکوپ مشاهده می شوند. عکس های کروموزومی معمولاً در حالت تقسیم میتوزی تهیه می شوند. در چنین عکس هایی از کروموزوم های انسان، مشاهده می شود که بیشتر کروموزم های یک یاخته، دوبه دو هم اندازه اند. این کروموزوم ها به کروموزوم های همسان معروف اند. فقط یک زوج از آن ها همسان نیستند که به آن ها کروموزوم های جنسی می گویند. کروموزوم های جنسی کوتاه و کروموزومY نام دارد و تعیین کنندۀ جنسیت نر است. کروموزوم بزرگ تر کروموزوم X نامیده می شود. در جنس نر، یک کروموزومX و یک کروموزوم Y وجود دارد، درحالی که جنس ماده دو کروموزوم x دارد. در هر یاختۀ جنسی (گامت) حاصل از تقسیم میوز، تعداد کروموزوم ها به نصف کاهش می یابد، به قسمی که در هر گامت، فقط یکی از زوج کروموزوم های همسان قرار دارد.در ۱۹۹۷، متخصصان امریکایی ژنتیک نخستین کروموزوم مصنوعی انسان را ساختند. آن ها توانستند تلومرها (پایانه پار)، سانترومرها (میان پار)، و قطعات دی اِن اِی، شامل اطلاعات وراثتی، را که از گویچه های سفید جدا وبازسازی شده بودوارد یاخته های سرطانی انسان کنند. این یاخته ها اجزای فوق را گردآوری کردند و به شکل کروموزوم در آوردند. کروموزوم های مصنوعی با موفقیت به همۀ یاخته های دختری حاصل از تقسیم انتقال یافتند.تعیین توالی دی اِن اِی. برای نخستین بار، توالی دی اِن اِی کروموزوم انسانی با تعیین این توالی در کروموزوم شمارۀ ۲۲ صورت گرفت. پژوهشگران انگلیسی توالی ۴۵۴ ژن و۳۳.۵ میلیون بازِ آلی سازندۀ این کروموزوم را تا پایان ۱۹۹۹ تعیین کردند. کروموزوم ۲۲ یکی از کوچک ترین کروموزوم های انسانی و با بروز چندین اختلال ازجمله اسکیزوفرنیو تریزومی ۲۲، از علل شایع سقط، مرتبط است.