کردی ایلامی

کردی ایلامی[ ۱] [ ۲] [ ۳] [ ۴] [ ۵] [ ۶] [ ۷] یا کردی فیلی یکی از گویش های زبان کردی است. [ ۸] [ ۹] کردی ایلامی زبان رایج ساکنان استان ایلام[ ۱۰] و مناطقی از کشور عراق نظیر بدره ( عراق ) ، مندلی و خانقین در کردستان عراق است. در استان ایلام، طوایف و ایلات مختلف در تمامی شهرستان های استان به جز شهرستان ایوان - که ساکنین این شهرستان به تمامی از ایل کلهر هستند و به زبان و گویش کردی کلهری تکلم می کنند - با تفاوت اندک در ادای الفاظ و کلمات، بدان تکلم می کنند. [ ۱۱] واژهٔ فِیلی در بین مردم ایلام معروفیت بسیار ندارد. این را کردهای ساکن عراق معرب کلمه پهله یا پهلوانی موسوم به «پهلی» بر ایلام، رواج داده اند که ب علت نداشتن حروف گچپژ در الفبای عربی بجای حرف پ حرف ف به کار رفته است و آن از مقولهٔ مجاز خاص و عام است. [ ۶] [ ۷] [ ۱۲]
کردی ایلامی، [ ۶] به عنوان گونه ای از زبان کردی ( در کنار گونه های کلهری، جاف و. . . [ ۹] [ ۱۳] ) قرار دارد و گویش عمدهٔ مردم استان ایلام است که با تفاوت اندک در شهرهای ایلام، اَرکواز ملکشاهی، مهران، جعفرآباد ( ایلام ) ، سَرابله، بدره، آبدانان، سراب باغ، دهلران، چرداول، سیروان، سیوان، پهله زرین آباد، کارزان، سراب میمه، ارکوازی چوار، و مناطقی، نظیر بدره، مندلی و خانقین بدان تکلم می شود. [ ۷] [ ۱۳] [ ۱۴] [ ۱۵] [ ۱۶] [ ۱۷] [ ۱۸] گویش کردی ایلامی از اصیل ترین گویش های زیرشاخه ی کردی جنوبی است که ریشه در زبان ایرانی میانهٔ باستانی دارد. علیرضا اسدی، پژوهشگر، در کتاب خود چنین می آورَد: «از مقایسهٔ واژگان ایرانی میانه ( پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی ) با واژگان کردی ایلامی، به این نتیجه می توان رسید که بسیاری از واژگان پهلوی اشکانی و ساسانی با این واژگان کردی هم ریشه اند و ساخت های هجاییِ یکسانی دارند. این هم آوایی در بسیاری از افعال، مفاهیم سیاسی، دینی، اجتماعی، مشاغل، اسامی خاص، اسامی عام و حتی اصطلاحات عامیانه دیده می شود». [ ۱۹]
گویش کردی ایلامی ( کردی فیلی ) لهجه های گوناگونی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:[ ۶] [ ۲۰]
ملکشاهی: در شهرستان های ایلام، ملکشاهی و مهران لهجه چرداولی:بیشترین گویشور در شهرستان چرداول و در بخش هایی از ایلام و کرمانشاه، منصوب به ایل ریزه وند