کبوترخانه

کبوترخانه ها بناهایی هستند که با پهنا و ارتفاع بین هفت تا ۱۵ متر ساخته می شوند و در درون آن ها صدها جای برای لانهٔ کبوتران با شکل و ابعاد یکسان ساخته می شود.
در گذشته توجه و احترام انسان به سایر جانداران قابل تحسین بود، به نحوی که در معماری آن دوران نیز تأثیر داشت و بناهایی مختص جانوران ایجاد می شد، مانند «کبوترخانه ” یا “برج کبوتر» که به «ورده»، «برج حمام» و «کَفتَرخان» نیز شهرت داشت. این بنا محلی برای آشیانه کردن و نگهداری از کبوتران بود. بیشتر کبوترخانه ها به صورت برج های استوانه ای هستند و درون دیوارهای داخلی آن ها سوراخ هایی جهت آشیان کردن پرندگان ایجاد شده است.
تاریخچهٔ کبوترخانه ها و این که در چه زمانی یا کجا با هدف بهره برداری از مدفوع پرنده ها به خصوص کبوترها به عنوان کود ساخته شدند به طور دقیق مشخص نیست، اما شواهد این سازه ها در ایران به ۱۲۰۰ سال پیش می رسد.
تربیت کبوتر در دوران پس از اسلام در ایران و دیگر ممالک معمول بود و حتی کتاب هایی در مورد این حیوان مفید و پُرثمر، تألیف شده است، که از آن جمله می توان به کتاب تمائم الحمائم، تألیف محی الدین بن عبدالطاهر اشاره نمود.
بر اساس تاریخ ابن کثیر ( جلد ۱۲، صفحهٔ ۴۱۱ ) ، رسم کبوتربازی در قرن چهارم و پنجم معمول بود و چون کبوتربازها برای مردم ایجاد مزاحمت می کردند، گاهی از طرف فرمانروایان دستور جلوگیری از آنان داده می شد؛ چنان که مقتدی عباسی ( نیمهٔ دوم قرن پنجم ) ، از کبوتربازی منع نمود. آن طور که سیوطی در تاریخ خود ( صفحهٔ ۲۸۰ ) آورده، همین مقتدی عباسی بود که دستور داد برج های کبوتر را نیز خراب کنند، زیرا این برج ها مُشرف بر خانه های مردم بود.
از مندرجات تاریخ ابن الجوزی ( جلد ۷، صفحهٔ ۲۱۲ ) چنین برمی آید که در زمان عضدالدوله، به وسیلهٔ کبوتران نامه بر، در فاصلهٔ ۶ ساعت، دستور شاه به حکمران کوفه ابلاغ شده و جواب آن می رسید.
کبوترخانه داری نیز خود نیازمند در اختیار داشتن دانشی بوده است که می توان نمونه ای از آن را در میراث مکتوب کشاورزی ایرانیان یافت. خاتمهٔ کتاب «معرفت فلاحت» که در قرن دهم هجری قمری نوشته شده به این موضوع اختصاص دارد.