کبر

[ویکی فقه] تکبر یکی از رذائل اخلاقی هست که در آیات و روایات بسیار توبیخ شده هست.
تکبر از ماده کبر و آن حالتی در انسان است که بر اثر خودپسندی، خویش را برتر از دیگران ببیند. و فرق این با عجب، آن است که: انسان خود را شخصی بداند، و خودپسند باشد، اگرچه پای کسی دیگر در میان نباشد، ولی در کبر، باید پای غیر نیز در میان آید تا خود را از آن برتر داند و بالاتر بیند. و این کبر، صفتی است در نفس و باطن. و از برای این صفت، در ظاهر، آثار و ثمراتی است که اظهار آن آثار را تکبّر گویند.کبر از بزرگ ترین صفات رذیله است، و آفت آن بسیار، و گزند آن بی شمار است. چه بسیاراند از خواص و عوام که به واسطه این مرض به هلاکت رسیده اند. و چه بسا بزرگان دوران، که به این سبب گرفتار دام شقاوت گشته اند. حجاب بزرگی است که انسان را را از رسیدن به مرتبه فیوضات، و پرده ای است بزرگ تر برای انسان که مانع می شود مشاهده جمال سعادات، زیرا که: این صفت، مانع می گردد از کسب اخلاق حسنه. چون به واسطه این صفت، انسان بر خود بزرگی می بیند، که او را از تواضع و بردباری، و قبول نصیحت، و ترک حسد و غیبت و امثال این ها منع می کند. بلکه هیچ اخلاق بدی نیست مگر اینکه صاحب تکبّر محتاج به آن است به جهت محافظت عزّت و بزرگی خود. و هیچ صفت نیکی نیست مگر اینکه از آن عاجز است به سبب ترس از فوت برتری خود. و از این جهت آیات و اخبار در مذمت و انکار بر آن خارج از حد شمارش و یادآوری است.خدای تعالی می فرماید: «یَطْبَعُ اللَّهُ عَلی کُلِّ قَلْبٍ مُتَکَبِّرٍ جَبَّارٍ؛ زنگ و چرک می فرستد خدا بر هر دل متکبری.» و می فرماید: «انَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْتَکْبِرینَ؛ به درستی که خدا دوست ندارد تکبر کنندگان را.» و دیگر می فرماید: «سَاَصْرِفُ عَنْ آیاتِیَ الَّذینَ یَتَکَبَّروُنَ؛ به زودی بر می گردانم از آیات خود، روی کسانی را که تکبر می ورزند.» و باز می فرماید: «ادْخُلُوا اَبْوابَ جَهَنَّمَ خالِدینَ فیها فَبِئْسَ مَثْوی الْمُتَکَبِّرینَ؛ داخل شوید در درهای جهنم، در حالتی که مخلّد خواهید بود در آن، پس بد مقامی است مقام تکبرکنندگان.»امام علی (علیه السلام) مردم را نسبت به این رذیله اخلاقی هشدار داده و فرموده اند: مبادا به شرف و تبار و حسب و نسب و ثروت، خود را برتر از دیگران بدانید و علت فقر و محرومیت محرومان و ضعفا را از خدا بدانید. امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: کسی که در خود نسبت به دیگران برتری ببیند از مستکبران و خود بزرگ نمایان است.
آثار تکبر
همچنین خداوند تبارک و تعالی در آیات ۱، و ۲، و ۷۵ تا ۷۷ سوره ص، ،۳۴و ۳۵ غافر، ،۱۴۶ اعراف، ،۶۰ زمر ،۶۱و ۶۲ اسراء، ، ۲۷ هود ،۱۲ و ۱۳ اعراف، و ۷۵ آل عمران، به ذکر آثار تکبر پرداخته هست.و آن آثاری است که باعث حقیرشمردن دیگری و برتری بر آن گردد، مانند: خودداری کردن از همنشینی با او، یا هم خوراکی با او، یا امتناع در پهلو نشستن با او، یا رفاقت او، و انتظار سلام کردن و توقّع ایستادن او، و پیش افتادن از او در راه رفتن، و تقدّم بر او در نشستن، و توجهی با او در سخن گفتن، و به حقارت با او سخن گفتن، و پند و موعظه او را ارزش دانستن، و امثال این ها.و آثاری همچون خروج از جنت، اسراف، اعراض از آیات خدا، افتراء به خدا، انتقام جوئی، بخل ورزی و ترویج آن، تحقیر مومنان، تضییع حقوق مردم، تمرد، جدال، حق ناپذیری، ختم قلب، خیانت، ریا، گناه و گمراهی از مهم ترین آثار تکبر و خودپسندی و غرور دانسته است.
متکبرین در روز قیامت
و حضرت پیغمبر (صلّی اللّه علیه و آله وسلم) فرمودند که: «داخل بهشت نمی شود هر که به قدر یک دانه خردل کبر در دل او باشد. و هر که خود را بزرگ شمارد و تکبر کند در راه رفتن، ملاقات خواهد کرد پروردگار را در حالتی که بر او غضبناک باشد.» و فرمودند که: «خداوند عالم فرموده: کبریا و بزرگی شایسته من است، و عظمت و برتری سزاوار من، هر که خواهد در یکی از این ها با من برابری کند او را به جهنم خواهم افکند.» و فرمودند که: «در روز قیامت از آتش جهنم گردنی بیرون خواهد آمد که دو گوش داشته باشد و دو چشم و یک زبان، و خواهد گفت که: من موکل به سه طایفه هستم: یکی: متکبرین. دیگری: کسانی که با خدا، خدای دیگری را خوانده اند. و سوم: کسانی که صورت، نقش می کرده اند.»و فرمودند که: «سه نفرند که خدای تعالی در روز قیامت با ایشان سخن نخواهد فرمود، و عمل ایشان را پاک نخواهد ساخت، و عذاب دردناک از برای ایشان خواهد بود: پیر زناکار، و پادشاه ستمگر، و متکبر بی خبر.» و نیز از آن حضرت روایت شده است که: «بد بنده ای است بنده ای که تکبر کند و از حد خود تجاوز نماید، و پروردگار قاهر بلند مرتبه را فراموش کند. و خداوند کبیر متعال را فراموش نماید. و بد بنده ای است بنده ای که به سهو و سرگرمی بیهوده بگذراند و گورستان و پوسیدن بدن ها را در آنجا فراموش کند.»و نیز از آن جناب روایت شده است که: «دشمن ترین شما به سوی ما، و دورترین شما از ما در روز آخرت، پرگویان، نازک گویان و متکبران اند.» و فرمودند که: «متکبرین را در روز قیامت محشور خواهند کرد به صورت مورچه های کوچک، که به جهت بی قدری که در نزد خدا دارند پایمال همه مردم خواهند شد.»و فرمودند که: «در جهنم وادی است که او را هبهب گویند و بر خدا ثابت است که هر جبار متکبری را در آن جای دهد.» و از کلام عیسی بن مریم است که: «همچنان که گیاه در زمین نرم می روید و بر سنگ سخت نمی روید، همچنین دانائی و حکمت جای می گیرد در دل اهل تواضع و فروتنی و جای نمی گیرد در دل متکبر. نمی بینید که هر که سر می کشد و سر خود را بلند می کند که به سقف رسد، سقف سر او را می شکند؟ و هر که سر خود را به زیر افکند، سقف بر سر او سایه می افکند و او را می پوشاند؟»زمانی که رحلت حضرت نوح (علیه السّلام) فرا رسید فرزندان خود را طلبید و گفت: شما را به دو چیز امر می کنم و از دو چیز منع می کنم: منع می کنم از شرک به خدا و کبر. و امر می کنم به گفتن «لا اله الا الله و سبحان الله و بحمده.» و روزی که حضرت سلیمان بن داود (علیهما السّلام) امر کرد که: مرغان و جن و انس بیرون آیند، پس بر بساط نشست و دویست هزار نفر از بنی آدم و دویست هزار نفر از جنّیان با او بودند و چه بسیار او به قدری بلند شد که صدای تسبیح ملائکه را در آسمان ها شنید سپس این قدر میل به پستی کرد که کف پای او به دریا رسید پس صدائی بلند شد که کسی می گوید: اگر در دل صاحب شما به قدر ذره ای کبر می بود او را به زمین فرو می بردند بیشتر از آنچه بلند کردند او را.»و از حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) روایت شده است که: «از برای متکبرین، در جهنم وادی است که آن را «سقر» نامند و از شدت حرارت خود به خدا شکایت کرد و اجازه خواست که یک نفس بکشد، وقتی نفس کشید، از نفس او جهنم سوخت.» و فرمود که: «متکبرین را در روز قیامت به صورت مورچگان محشور خواهند کرد و مردم ایشان را پایمال خواهند نمود تا خدا از حساب بندگان فارغ شود.» و فرمود که: «هیچ کس نیست که تکبر کند مگر اینکه در خود پستی می بیند، که می خواهد تکبر آن را بپوشاند.» و فرمود که: «دو ملک در آسمان هستند که موکل بندگان اند که هر که تواضع کند او را بلند مرتبه کنند، و هر که تکبر نماید او را پست مرتبه نمایند.» و فرمود که: «ستمگر ملعون، کسی است که به حق جاهل باشد و مردم را حقیر شمارد.»و فرمود که: «هیچ بنده ای نیست مگر اینکه او را حکمت و دانائی است. و ملکی است که نگاه می دارد آن حکمت را از برای او. پس اگر تکبر کرد می گوید: ذلیل شو، که خدا تو را ذلیل گردانید، پس او در پیش خود از همه کس بزرگ تر، و در نظر مردم از همه کس کوچک تر می شود. و اگر تواضع و فروتنی نمود می گوید: بلند مرتبه شو که خدا تو را بلند کرد، پس او در دل خود از همه کس کوچک تر می شود و در چشم مردم از همه کس بلندتر می گردد.»
زمینه تکبر
...

[ویکی الکتاب] معنی کَبُرَ: بزرگ است - گران است - دشوار است
معنی کَبِّرْ: بزرگ دار- تکبیر گو(از ائمه معصومین (علیهمالسلام) وارد شده که معنای تکبیر ( الله اکبر )این است که خدا از اینکه در وصف بگنجد بزرگتر است ، پس خدای تعالی از هر وصفی که ما با آن توصیفش کنیم ، و حتی از خود این وصف بزرگتر است)
معنی کِبَرَ: بزرگی - کهولت و پیری
معنی کُبَرِ: بزرگترینها (جمع کبری است)
معنی کِبْرٌ: کبر - بزرگنمایی
معنی کُبَّاراً: بسیار بزرگ (کبّار اسم مبالغه از کبر است )
معنی کِبْرِیَاءُ: بزرگی بسیار-سرخم نیاوردن در برابر هیچ کس(مبالغه در کبر را میرساند و در عظمتهای غیر حسی استعمال میشود ، که برگشت آن به کمال وجود و غیر متناهی بودن کمال او است )
معنی مُخْتَال: کسی است که دستخوش خیالات خود شده ، و خیالش او را در نظر خودش شخصی بسیار بزرگ جلوه داده ، در نتیجه دچار به کبر گشته ، از راه صواب گمراه شده است ( اسب را هم اگر خیل میخوانند برای این است که با غرور راه می رود)
تکرار در قرآن: ۱۶۱(بار)
(بر وزن عنب و قفل) بزرگی قدر. چنانکه درقاموس و اقرب گفته. مثل . . و آن به اعتبار سن نیز گفته می‏شود مثل . که مراد از آن بزرگی سن و پیری است. راغب گفته: اصل صغیر و کبیر در اعیان است و به طور استعاره در معانی به کار روند. و آن به معنی سنگینی نیز آید که نوعی از بزرگی است مثل . گران است بر مشرکان آنچه آنها را بدان می‏خوانید. *** کبیر: از اسماء حسنی است . ظاهراً آن به معنی عظیم القدر است چنانکه علی به معنی بلند پایه است در مجمع آن را «اَلسَّیِّدُ الْمَلِکُ الْقادِرُ عَلی جَمیعِ الْاَشْیاءِ» گفته است. مراجعه به آیات نشان می‏دهد که آن نوعاً در ذیل آیاتی آمده سخن در قدرت و احاطه خداوند است و علی هذا سخن مجمع تأیید می‏شود. کبیر در غیر خدا و در کبیر معنوی و جسمی و ایضاً به معنی رئیس و رهبر به کار رفته است مثل . که معنوی است . که می‏شود گفت: بزرگی جثه مراد است و در آیه . مراد رهبر و رئیس می‏باشد. کبریاء: عظمت و حکومت . و باشد برای شما عظمت و حکمرانی در زمین؟ . مراد از آن در آیه ربوبیّت عامه و حکومت مطلقه است و لفظ عزیز و حکیم تا حدی آن را معنی می‏کند. *** کبر: (به کسر اول) بزرگی ایضاً تکبر و خودبینی. مثل . بعضی «کبر» را در آیه به ضم کاف خوانده‏اند مراد از آن معظم شی‏ء است. ضمیر «کبره» راجع به افک واقع در صدر آیه است گویند مراد از «وَالَّذی تَوَلَّی» عبداللَّه بن ابی است که در اشاعه افک پافشاری می‏کرد. یعنی: آنکه به معظم افک مباشرت کرده برای اوست عذابی بزرگ. . نیست در سینه هایشان مگر تکبر و خود بزرگ بینی. تکّبر: نیز به همان معنی است و شاید تکلف در آن منظور باشد یعنی به زور خودش را کبیر می‏داند بدترین تکبر آن است که در برابر امر خدا تکبر و از قبول آن امتناع کند . استکبار آن است که اظهار بزرگی و تکبر کند با آنکه اهلش نیست . و آیات قرآن همه در این زمینه است.

کبر (سرده). کَوَر، کلیر، کَبَر ( نام علمی: Capparis ) نام یک سرده از تیره کبریان است.