چیرگی

در ژنتیک، غلبه ( به انگلیسی: Dominance ) ( یا چیرگی ) ، پدیده ای است که در آن واریانتی از یک ژن، بر روی اثرات واریانت دیگری از همان ژن که روی کروموزوم همتای دیگری قرار دارد، پوشش ایجاد کرده و بدین طریق اثراتش را باطل می سازد. [ ۱] [ ۲] در چنین شرایطی، واریانت اولی را غالب ( dominant ) و دومی را مغلوب ( recessive ) نامند. علت ایجاد دو واریانت از یک ژن روی دو کروموزوم ( هر ژن روی یک کروموزوم ) ، به دلیل جهش در یکی از ژن هاست که یا موجب تولید ژن کاملاً جدیدی ( de novo ) شده یا با تغییر ژن به ارث رسیده از والدین، واریانت جدید شکل می گیرد. عبارات اتوزوم غالب و اتوزوم مغلوب جهت توصیف واریانت های ژنی روی کروموزوم های غیر - جنسی ( اتوزوم ها ) و صفات مرتبطشان به کار برده می شوند، در حالی که صفات مرتبط با ژن های کروموزوم های جنسی را به صورت "وابسته به X غالب"، "وابسته به X مغلوب" یا "وابسته به Y" توصیف می کنند؛

چیرِگی (dominance)
در ژنتیک، پوشیده شدن یک الل (اَشکال گوناگون یک ژن) با الل (دگره) دیگر. اگر فردی ناخالصدارای یک الل رنگ چشم آبی و یک الل رنگ چشم قهوه ای باشد، رنگ چشمانش قهوه ای خواهد بود. در این جا، به الل چشمان آبی نهفته و به الل چشمان قهوه ای چیره (بارز) می گویند. برای هر صفت وراثتی در گیاهان یا جانوران، همیشه دو ژن در یاخته ها یافت می شود که آن صفت را تعیین می کند. طول قامت، رنگ چشم و توانایی ساختن آنزیمی خاص، نمونه هایی از صفت اند. اگر دو ژن مرتبط یا یک صفت در یک فرد یکسان باشند (حالت خالص)، صفتی را که در آن فرد دیده می شود یکی از دو ژن تعیین می کنند، اما ممکن است ژن یک صفت با دیگری متفاوت باشد که به این حالت هتروزیگوت یا ناخالص گفته می شود. در چنین حالتی، دو ژن الل اند و اثر متقابل پدید می آید. در این حالت، ممکن است یکی از آن دو در تعیین خصوصیت نقش ایفا کند و الل دیگر به ظاهر اثری نشان ندهد. در چنین شرایطی، به صفت مشاهده شده بارز می گویند. الل دیگری که در این وضع به ظاهر اثری در موجود زنده ایفا نمی کند، فقط زمانی که ژن بارز وجود نداشته باشد مؤثر خواهد بود و به خصوصیت آن نهفته می گویند. ژنی که در یک فرد رنگ چشم آبی تولید می کند، الل دیگری دارد که رنگ قهوه ای چشم را پدید می آورد. در گیاهی که با اشکال بلند و کوتاه دیده می شود، ممکن است اللی موجود باشد که موجب تولید گیاهان بلند شود، در حالی که الل دیگر، گیاهان کوتاه تولید می کند. ژن بلندی و ژن چشم آبی الل هم نیستند، زیرا اشکال متفاوت یک ژن به حساب نمی آیند.