چراغ و روشنایی در ایران

چراغ زنبوری یا چراغ توری
ایرانیان در بابِ روشنایی و نور باورها، آداب و خرافه هایی دارند که از تقدس مفهومیِ آتش در نزدِ آنان مایه می گیرد (← چراغ). مشعلِ آغشته به روغن های دیرسوز، مهم ترین وسیلۀ روشنایی در روزگاران پیش از اسلام بود. مردمان موظف بودند در صورتِ خاموشی گرفتن آتشِ خانگی، آتش روشنایی و پخت وپزِ خود را از آتشدانِ مرکزی محلِ زندگی خود تأمین کنند که در مکانی مقدس به سعی شماری آتشبان همیشه روشن بود. تاریخِ دقیقِ ظهورِ چراغ های پیه سوز دانسته نیست، اما محتمل است که پیه سوز پس از اسلام و در اثر کاسته شدن مفهومِ تقدسی آتش به فرهنگ ایرانی راه یافته باشد. هم زمان با استفاده از پیه سوز که بسته به ظرفیتِ مالی هر خانواده با روغن های خوش بو و گران تر یا بدبو و ارزان تر روشنایی می بخشید، استفاده از شمع نیز رونق داشت. با ظهورِ نفت، تا چندی چراغی موسوم به چراغ موشی عمده ترین وسیلۀ روشنایی در ایران بود. با واردشدن نوعی چراغِ روسی، موسوم به چراغ زنبوری، تا حدی از مصرف انبوهِ چراغ موشی کاسته شد. گفته اند حیدرخان عمو اوغلی برق و الکتریسیته را به ایران وارد کرد؛ چنان که به دعوتِ مظفرالدین شاه قاجار از روسیه به ایران آمد تا کارخانۀ برقی در تهران راه اندازی کند. حاج امین الضرب صاحب و سرمایه گذارِ اصلی کارخانۀ برقی بود که در خیابان چراغ گاز به دست حیدرخان تأسیس شد. این کارخانه، برق بیوتاتِ سلطنتی و دو سه خیابانِ اطرافِ آن را، از هنگامِ غروب تا پاسی از شب، تأمین و هزینۀ برقِ هر خانه را با شمارشِ لامپ های هر خانه محاسبه می کرد. این کارخانۀ برقِ ابتدایی که با نیروی بخار کار می کرد و امین الضرب آن را به مبلغِ ۵۰۰ تومان از کارخانه داری روسی خریداری کرده بود، ۱۱۰ وات قدرت داشت و ۱۰۰۰ آمپر برق تولید می کرد.