چاودم

چاودُم[ ۱] یا تریتیکاله غله ای جدید است که به وسیله انسان و در نتیجه تلاقی ژنوم های گندم جنس Triticum و چاودار جنس Secale به وجود آمده است. نام تریتیکاله از نام علمی گونه های به وجود آورنده آن گرفته شده است. در این مورد گندم به جای گیاه مادر به کار گرفته شده و دانه های گرده از چاودار می باشد. اگر در تلاقی بین گندم و چاودار از گندم تتراپلوئید استفاده گردد تریتیکاله حاصل هگزاپلوئید خواهد بود و اگر گندم هگزاپلوئید مورد استفاده قرار گیرد تریتیکاله حاصل اکتاپلوئید خواهد بود که از عملکرد پائین برخوردار بوده که علت آن ناسازگارهای عمومی بین ژنوتیپ گندم که گیاهی خودبارور و ژنوتیپ چاودار که گیاهی است دگربارور به وجود می آید.
تریتیکاله بر حسب واریته ها ( گونه ) گندم و چاودار تلاقی داده شده برای تولید آن ممکن است بهاره یا زمستانه باشد. گیاهی است یکساله یا کمی بیشتر از یکسال و تیپ عمومی آن شبیه گندم است. در مقایسه با گندم از قابلیت رشد و مقاومت بیشتری برخوردار بوده و دید توقع نسبت به شرایط آب و هوایی و زمین برای پهنه های نامناسب توصیه شده است.
تریتیکاله گیاهی است خودبارور با درصد کمی خاصیت دگرباروری. انواع تجاری آن از نوع هگزاپلوئید و دارای ۴۲ کروموزوم هستند. تریتیکاله بیشتر شبیه گندم است تا چاودار ولی در عین حال دارای خصوصیات مورفولوژیکی ویژه ای نیز می باشد.
ترتیکاله به دامنه وسیعی از شرایط اقلیمی متفاوت سازگاری دارد؛ و همین عامل آن را به عنوان یک گیاه شاخصی در میان غلات معرفی می نماید. تریتیکاله از آنجایی که ارزش غذایی بالاتری نسبت به چاودار دارد می تواند جایگزین مناسبی برای چاودار مخصوصاً در نقاطی که کشت گندم امکان پذیر نیست یا عملکرد مناسبی از آن به دست نمی آید باشد این امر یک امتیاز اقتصادی مهم در نقاط مختلف دنیا برای این گیاه محسوب می گردد.
فاکتورهایی نظیر آب و هوا، حاصلخیزی خاک، رطوبت و ژنوتیپ و نوع برداشت ( علوفه و دانه یا علوفه ) باید مد نظر گرفته شود ولی در شرایط حاصلخیزی متوسط تا نامناسب برای کسب عملکرد مطلوب و در تاریخ کاشت اپتیمم افزایش ۸۰ کیلوگرم P و ۸۰ کیلوگرم K و ۱۲۰ کیلوگرم N در هکتار تاکنون عملکرد قابل قبول دانه را همراه داشته است.
در آزمایش های که در کشور صورت پذیرفته در شرایط حاصلخیزی محدود و بارندگی طبیعی طی سه سال به ترتیب ۴۴۳، ۳۰۹، ۲۳۹ میلی متر طی دوره رویش نشان داده که عملکرد دانه ارقام تریتیکاله حدود۲۱ درصد بر عملکرد گندم برتری داشته که به نظر در شرایط بسیار مناسب بارندگی تا ۴۰۰ میلی متر بهترین راندمان را دارا می باشد. در شرایط آبیاری با توجه به اینکه بین عملکرد دانه و طول پر شدن آن همبستگی قوی و مثبت وجود دارد و در زمان پر شده دانه نیاز به آب مشاهده می گردد. همچنین تأمین آب نیاز به بستگی به نوع برداشت نیز دارد ( شرایط دومنظوره علوفه بی دانه ) . در استان خراسان پس از یک تا دو نوبت سر چر داده در اوایل بهار اقدام به کود دهی و آبیاری بعدی می نمایند و کشت آن در اکثر اراضی که از آب برخوردار است توصیه می شود. در کل اگر مانند گندم و جو آبیاری شود عملکرد بسیار خوبی خواهد داشت.