چاروق

چاروق عبارت از پاپوش و پای افزار است که از قدیم الایام مورد استفاده بوده و به اشکال مختلف تهیه و ساخته می شده و قسمت اعظم ساختمان آن درقدیم از چرم بوده است. در فرهنگ معین تحت عنوان چاروق چنین نوشته شده است: «چاروق یا به ترکی: چارغ یا پالیک، کفش چرمی ای که از بندها پیچیده می شود و تا ساق پا را می پوشاند. ». [ ۱]
چاروق از صنایع دستی شمال خراسان و به ویژه شهرهای بجنورد و قوچان و هچنین شهر زنجان می باشد.
دراصطلاح محلی ترکی زنجان چاروق را «چارخ» تلفظ می کنند. چاروق اکنون درزنجان به صورت یک صنعت دستی ظریف ساخته و عرضه می شود. چاروقی که در ادبیات ما از آن نام برده اند ( چارقت دوزم کنم شانه سرت «مولوی» ) یا در قدیم مورد استفاده بود، بیشتر شبیه به چاروق های شمال خراسان بوده که هنوز اصالت خود را حفظ کرده است.
چارق از صنایع هنری، دستی و تزئینی به شمار می رود. چاروق ظریف فرم وشکل خاصی دارد و با مواد اولیه ویژه ای که صرفاً برای راه رفتن روی قالی و اطاقهای مفروش ساخته می شود که سابقاً پشت بسته و بدون پاشنه بود؛ ولی چند سالی است که به صورت نعلین و پانه دار ساخته می شود و فقط کف آن از چرم و رویه آن به رنگهای مختلف از نخهای ابریشمی و سیم گلابتون بافته و تزئین می شود.
استاد آزاد علی محمدی در زنجان در مورد سابقه چاروق دوزی می گوید: چاروق دوزی از خیلی قدیم متداول بود و کشاورزان خودشان آن را از چرم خام درست می کردند ولی بعدها چرم پخته بکار گرفته شد، ولی به صورت امروزی شاید کمتر از صد سال است که تولید می شود. قبل از همه در زنجان استاد کاری بود بنام جعفر که در این زمینه کار می کرد. بعد از او شخصی بنام رضا این کار را دنبال کرد. سپس استاد اصغر خطیبی این صنعت دستی را متحول و چاروق های امروزی را در هفت مدل ابداع و معرفی کرد. ( در حال حاضر حداکثر دو یا سه مدل از مدل های معرفی شده وی به بازار عرضه می شود ) او خود می گفت برای نخستین بار قالب های این پای افزارها را از گل ( مخلوط خاک و آب ) درست کرده و برای تهیهٔ قالب های چوبی در اختیار قالب سازان گذاشته است. همچنین در تهیه نخ های تابیدهٔ ابریشمی که در تهیهٔ رویهٔ چاروق ها از آن استفاده می شود، رشته های سیم گلابتون را برای اولین بار به کار برده بود. کارگاه چاروق دوزی استاد خطیبی برای مدتی طولانی تنها کارگاه عرضه کننده چاروق های روفرشی در زنجان بود و ۷–۶ نفر شاگردان استاد با وی همکاری می کردند. اگر چه کارگاه چاروق دوزی که استاد خطیبی بنا گذاشته بود در حوالی سال های ۵۴–۱۳۵۳ خورشیدی به دلیل بیماری استاد تعطیل شد، لیکن شاگردان باذوق استاد عرضهٔ این هنر را ادامه دادند. قدیمی ترین شاگرد استاد خطیبی، آقای آزاد علی محمدی بود که این حرفه و رموز آن را بسیار خوب فرا گرفت و خود به طور مستقل کارگاهی دایر کرد. در حال حاضر وی استادی شایسته در این صنعت است. سایر شاگردان نیز بعد از تعطیلی کارگاه مذکور، بعضاً با حمایت سازمان میراث فرهنگی، اقدام به عرضهٔ این هنر کرده و می نایند؛ و نیز در خراسان رضوی که مهد چاروق می باشد تنها چندین نفر استاد این حرفه زینتی می باشند؛ و در شهرستان قوچان هم اکنون کمتر از ۵ استاد چنین صنعت را دوباره زنده نموده اند. [ ۲] در حال حاضر کارگاهی در شهر قوچان به صورت سفارشی چاروق دوزی می کند. [ ۳] [ ۴]