پیمان برادری مهاجر و انصار

[ویکی فقه] انعقاد پیمان برادری میان مسلمانان (مهاجرین، انصار) در مدینه به عنوان یکی از مهم ترین و نخستین اقدامات سیاسی، اجتماعی پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله وسلّم)، پس از هجرت از مکه به مدینه از اهمّیت ویژه ای برخوردار است که رمز تشکیل امت واحده در صدر اسلام را در خود نهفته دارد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) به یاری انصار به عنوان یک گروه اجتماعی خارج از مکه توانست، پایگاه قدرتمندی برای حمایت وی و یارانش در مقابل اشراف مکه فراهم کند و همچنین موقعیت حساس شهر یثرب برای پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) اهمیت ویژه ای داشت. عقد و پیمان اخوت دینی، دشمن های دیرینۀ نسبی و اختلافات قبیله ای را کاهش می داد، رسوم جاهلی و اسباب تفاخر را درهم می شکست، امتیازات نسبی را از بین می برد و روحیّۀ صفا و برادری دینی جانشین آن می شد. امام علی (علیه السّلام) فرمود: «پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) شکاف های اجتماعی را به وحدت اصلاح و فاصله ها را به هم پیوند می داد.» از آنجا که مهاجر و انصار پرورش یافته دو محیط مختلف بودند، در طرز تفکر و معاشرت، فاصلۀ زیادی با هم داشتند "اوس و خزرج" که جمعیت انصار را تشکیل می دادند صد و بیست سال با هم جنگ کرده بودند. با این اختلافات حیات دینی و سیاسی اسلام به هیچ وجه امکان پذیر نبود. پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) تمام این مشکلات را حل نمود از طرف خداوند مامور شد مهاجر و انصار را با هم برادر کند روزی در یک انجمن عمومی به مسلمانان فرمود: «تاخّوا فی الله اخوین اخوین؛ دوتا دوتا باهم برادر شوید».
زمان و مکان بستن این پیمان
پس از استقرار مسلمانان مهاجر از مکه به مدینه، اینک زمان آن رسیده بود که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) پیمان برادری میان مهاجر و انصار ببندد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) بین صحابه اش از مهاجرین و انصار رفت و فرمود: «برادر شوید، سپس دست علی (علیه السّلام) را گرفت و فرمودند که برای من برادری نظیر علی بن ابی طالب (علیه السّلام) نیست.» ابن اسحاق هم دربارۀ محل دقیق پیمان و تعداد دقیق کسانی را که با هم پیمان بستند و پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) میان آنها برادری برقرار کرده، ذکر نکرده، و فقط فهرست تعدادی از مهاجرین و انصار را یادآوری می کند و در صدر این فهرست برادری پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) و علی (علیه السّلام) را بیان می کند. در روایتی در باب زمان عقد این پیمان آمده است که: «پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) پس از استقرار در مدینه، و پس از ساخت مسجدالنبی این پیمان را منعقد کرد.» بعضی از مورخین نوشته اند، که پیمان در مسجد مدینه صورت گرفته است.
تعداد شرکت کنندگان در پیمان
برخی از متکلمین و مورخین، در باب عقد اخوت ما بین برخی افرادی که در این پیمان شرکت کرده اند، نظرات گوناگون دارند. در کتاب سیره ابن اسحاق آمده است که «پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) میان یارانش (مهاجر، انصار) پیمان برادری بست تا دو تن دو تن در راه خدا برادر شوند؛ آنگاه دست علی بن ابی طالب (علیه السّلام) را گرفت و فرمود: این برادر من است؛ پس علی بن ابی طالب (علیه السّلام) برادر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) می شود. "حمزة بن عبدالمطلب" با "زید بن حارثه" (پسرخوانده پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) ) برادر می شود، حمزه (علیه السّلام) در جنگ احد وقتی آماده نبرد می شود، وصیت می کند که اگر کشته شد، زید بن حارثه میراث دار وی خواهد شد. "جعفر بن ابی طالب" با "سعد بن معاذ" برادر می شود و "ابوبکر بن ابی قحافه" با "خارجة بن زهیر"، "عمر بن خطاب" با "عتبان بن مالک"، "ابو عبید حراج" که "عامر بن عبدالله" نام داشت، با "سعد بن معاذ" برادر می شوند. "زبیر بن عوام" با "سلمه بن سلامة" از قبیله «بنی زهره» هم پیمان می شود. "طلعة بن عبیدالله" با "کعب بن مالک"، "مصعب بن عمیر بن هاشم" با "ابوایوب انصاری"، "عمار بن یاسر" با "حذیفة بن یمان"، "ابوذر غفاری" با "منذر بن عمرو"، "بلال" (آزاد شدۀ ابوبکر) با "ابو روَیحه عبدالله بن عبدالرحمن"، "سلمان فارسی" با "ابوالدارد ابویمر بن ثعلبه" پیمان اخوت بستند» "بلاذری" در «انساب الاشراف» در باب این پیمان به تعداد افراد اشاره نکرده است فقط فهرستی از چهل و شش نفر که در مدینه با هم برادر شده اند را ارایه کرده است. "ابن خلدون" هم نام سی و چهار تن از شرکت کنندگان را ارایه کرده است. در «سبل الهدی» تعداد شرکت کنندگان را سیصد نفر اعلام نموده که نیمی از آن را انصار و نیم دیگر را مهاجرین تشکیل می دهند. "ابن سعد" تعداد شرکت کنندگان را ۹۰ نفر ذکر کرده است. در «نهایة المسؤل» نیز این تعداد نود نفر ذکر شده است و همچنین در کتاب «نهایة الارب فی فنون الادب» نیز این تعداد نود نفر ذکر شده است. بنابراین در منابع تاریخ اسلام، فهرست کامل و جامعی از تعداد شرکت کنندگان و مشخصات آن افراد را ذکر نکرده است؛ ولی اغلب منابع معتبر این تعداد شرکت کنندگان را نود نفر ذکر کرده اند.
اهداف و ثمرات پیمان
...