پیشینه نگارش در اسباب نزول

[ویکی فقه] در موضوع اسباب نزول نگاشته های فراوانی به صورت مستقل یا در ضمن کتب علوم قرآنی به ما رسیده است.
معروف است که نخستین اثر در این زمینه از علی بن مدینی (م.۲۳۴ ق.) شیخ بخاری بوده و مشهورترین کتاب از علی بن احمد واحدی نیشابوری (م. ۴۶۸ ق.) است؛ اما ابن ندیم در فهرست خود از دو کتاب دیگر پیش از این دو خبر داده که درباره نزول قرآن تألیف شده است: یکی کتاب نزول القرآن ابن عباس به روایت عکرمه بربری (م.۱۰۴ ق.) و دیگری نزول القرآن حسن بن ابی الحسن یسار بصری (م. ۱۱۰ ق.).
مهم ترین کتاب ها پس از علی بن مدینی
مهم ترین کتاب هایی که پس از علی بن مدینی تألیف شده از این قرار است:۱. اسباب النزول تألیف عبدالرحمن بن محمد معروف به مطرف اندلسی (م. ۴۰۲ ق.)؛ از این کتاب با عنوان القصص والاسباب التی نزل من اجلها القرآن نیز یاد شده و ترجمه فارسی آن از ابونصر سیف الدین احمد اسبر تکینی است؛ ۲. الشمول فی اسباب النزول از احمد بن عمر قطیعی (م. ۵۶۳ ق.)؛ ۳. اسباب النزول از محمد بن اسعد قرافی (م. ۵۶۷ ق.)؛۴. اسباب النزول از قطب الدین راوندی (م.۵۷۳ ق.)؛ ۵. الاسباب والنزول علی مذهب آل الرسول از ابوجعفر محمد بن علی بن شهرآشوب (م.۵۸۸ ق.)؛ ۶. اسباب النزول از ابن جوزی (م.۵۹۷ ق.)؛ ۷. یتیمة الدرر فی النزول و آیات السور از ابوعبدالله موصلی (م.۶۵۶ق.)؛۸. التبیان فی نزول القرآن از تقی الدین احمد معروف به ابن تیمیه (م.۷۲۸ ق.). این کتاب با عنوان العلم باسباب النزول به چاپ رسیده است؛۹. اسباب النزول از برهان الدین جعبری (م.۷۳۲ ق.)؛۱۰. اسباب النزول از ابن حجر عسقلانی (م.۸۵۲ ق.) که با عنوان العجاب فی الاسباب به چاپ رسیده است؛۱۱. مددالرحمن فی اسباب نزول القرآن، از زین الدین مقدسی معروف به خلیلی (م.۸۷۶ ق.)؛۱۲. لباب النقول فی اسباب النزول از جلال الدین سیوطی (م.۹۱۱ ق.).پس از سیوطی نیز کتب متعدد دیگری نگاشته شد که بیش تر این کتاب ها از آنِ معاصران است. آنچه در این کتاب ها مورد توجه مؤلفان آن ها بوده گردآوری روایاتی است که بیان گر سبب نزول آیات قرآن است.
کتب تفاسیر مربوطه
مرعشلی از چند کتاب دیگر اسباب نزولی نیز یاد کرده است که ارتباط آن با اسباب نزول برای ما روشن نیست. علاوه بر کتاب های مستقلی که در باب اسباب نزول نگاشته شده، تفاسیر قرآن نیز از همان آغاز با هر صبغه ای که داشته روایات اسباب نزول را در خود جای داده است. از میان تفاسیر روایی و غیر روایی قدیم و جدید بیش از همه تفسیر روح المعانی ، آلوسی بغدادی (م.۱۲۶۳ق.) والجامع لأحکام القرآن ، قرطبی (م.۶۷۱ ق.) به نقل روایات اسباب نزول پرداخته است؛ در حالی که شمار این روایات در روح المعانی نزدیک به ۷۰۰ روایت است، تعداد این روایات در تفاسیر نقلی مانند جامع البیان طبری ، تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر ، و مانند مجمع البیان طبرسی و کشّاف زمخشری ، به ۳۰۰ روایت نمی رسد.
تغییر در شیوه
...