پماک

[ویکی فقه] پُماک، نام قومی مسلمان و اسلاو در منطقه بالکان که زیستگاه اصلی آنان کوهستان رودوپ در منطقه تراکیاست.
در تقسیمات سیاسی کنونی، بخشی از آن در خاک بلغارستان، بخشی در یونان و بخشی نیز در جمهوری مقدونیه قرار گرفته است. جمعیتی از پماک های مهاجر نیز در ترکیه زندگی می کنند. این نام را هم پماک ها خود، هم بلغار ها، هم ترک ها و هم یونانی ها به کار می برند. صورت جمع نام در زبان محلی پوماتسی،(Pomaci) و ضبط ترکی عثمانی آن پوماق است.هویت این قوم تا اواسط سده ۱۳ق/۱۹م، مورد توجه قرار نگرفته بود و پماک به عنوان یک نام قومی، از آن سده در منابعْ خود نموده است. با
← بلغارهای مسلمان ناحیه توروپ
وضعیت دوگانه پماک ها، به عنوان قومی با دین اسلام و زبان بلغاری، زیستن آنان در جنوب بلغارستان و نزدیکی به مرز های ترکیه با وابستگی های تاریخی ای که آنان با عثمانی داشته اند، اوضاع مناسبی را به وجود آورده است که این قوم و هویتِ آن برای هر دو کشور بلغارستان و ترکیه درخور توجه باشد.از سوی دیگر حضور جمعیتی از پماک ها در نواحی مرزی یونان (در حالی که نه در دین با یونانیان همسانی دارند، نه در زبان) چنین حساسیتی را به طور مضاعف برای کشور یونان نیز به وجود آورده است. همین حساسیت ها پیش انگاره هایی را در منطقه بالکان پدید آورده است که به شدت مطالعات تاریخی را تحت الشعاع قرار داده، و آن ها را از بی طرفی دور ساخته است.این پیش انگاره ها جوانبِ مختلفِ مطالعه درباره پماک ها (از منشأ نام آنان گرفته تا تبار و تاریخ ایشان) را متأثر ساخته است. مطالعات مورخان بالکان در این باره، به وضوح ۳ جبهه مشخص را تشکیل داده، و به ۳ خوانش از هویت تاریخی پماک منجر شده است که گاه از آن به سه اسطوره تعبیر می شود.
← خوانش ترکی
گمانه زنی درباره ریشه نام پماک و آگریان، از اواخر سده ۱۹ و اوایل سده ۲۰م، یعنی از همان زمان شناخته شدنِ این نام آغاز شده است. با آن که درباره ریشه نام ها، اتفاق نظری وجود ندارد، آنچه با اطمینان می توان گفت آن است که ساخته شدن این نام ها مربوط به مدت ها پیش از آشنایی مورخان و توجه به وجه اشتقاق آن است. در واقع، همین کهنگی و تصرفات احتمالی در ساختِ نخستین نام است که شناختِ ریشه آن را با مشکل روبه رو ساخته است.فارغ از آنچه برپایه خوانش های ۳گانه درباره ریشه این نام ها گفته شده است، پیشنهاد می شود که واژه پماک از ریشه ای به معنای جابه جایی و حرکت دانسته شود؛پیشینه واژه می تواند به ریشه هند و اروپایی mei و پیش اسلاوی mijati (رفتن و گذشتن) بازگردد که مشتقات آن در زبان های گوناگون اسلاوی یافت می شود. واژه پماک که ظاهراً می تواند از این ریشه ساخته شده، و دارای معنای جابه جا شونده و کوچنده بوده باشد، هنوز در صربوکرواتی به معنای لغوی خود برجای مانده است مصدرهایی به صورت پماتسی و پماکنوتی( pomaci، pomaknuti) نیز از همین ریشه، به معنای حرکت کردن و جابه جا شدن در همان زبان وجود دارد چنین اشتقاقی با شیوه قدیمِ زندگی پماک ها که زندگی شبانی بوده، نیز سازگار است. گفتنی است که قومی اسلاو با نامِ میاک در منطقه مرزی مقدونیه و آلبانی زندگی می کنند که بخشی از آنان مسلمان اند؛ گفته می شود که اغلب میاک ها قبل از جنگ، شبان و کوچنده بوده اند. فرایندِ پیشنهادی برای ساخت این نام، فرایند همسان با پماک از ریشه mei، بدون پیشوند po- است. این احتمال دور نیست که آنان خویشاوند پماک ها بوده باشند، چه، منطقه یاد شده آخرین حد غربی منطقه پماک نشین در اواخر قرن ۱۳ق/۱۹م بوده است.در تأیید این پیشنهاد نخست باید به اصطلاح یوروک اشاره کرد که اولیا چلبی در سخن از ساکنان روم ایلی، در منطقه ای نزدیک به بوم پماک ها درباره گروهی از ساکنان به کاربرده است؛ او در سخن از ترکیب قومی این مناطق، در کنار ترک ها و گاه ارمنی ها از گروهی با عنوان یوروک در عرض آنان یاد کرده است. این واژه از مصدر یورومکِ ترکی به معنای راه پیمودن است و در اصطلاح عصر عثمانی به عشایر و قبایل کوچنده اطلاق می شده است. چنین می نماید که دو اصطلاح یوروک و پماک می توانند ترجمه یکدیگر باشند. در صورت درستی این ارتباط، باید گفت که واژه پماک در قرن ۱۱ق/۱۷م (یعنی روزگار اولیا چلبی) هنوز به صورت نام خاص درنیامده بوده، و جا افتادن آن به عنوان نام خاص در سده ۱۲ق/۱۸م یا حتیٰ اوایل سده بعد واقع شده است.تأیید دیگر برای اشتقاق پیشنهادی آن است که در میان اقلیت های مسلمان منطقه جنوب شرق بالکان، ویژگی جابه جا شوندگی (دست کم در پیشینه تاریخی) به گونه های مختلف دیده می شود. در این باره، نخست باید به کولی های مسلمان در بالکان اشاره کرد که ویژگی عمومی آنان جابه جایی بوده است؛ مصداق دیگر توریشی، یا صرب های مسلمان مقدونیه است که بازگشت نام آنان به دست فروشان دوره گرد است. درباره نام آگاریان، به نظر می رسد این نام گونه ای از واژه ای باشد که امروزه به صورتِ گُریانیک در زبان صربوکرواتی برجای مانده است و معنای کوه نشین، یا کوه گرد دارد شکل کوتاه ترِ واژه، یعنی گُریان (Gorjan) نیز امروزه به عنوان نام شخصی در میان اسلاوهای بالکان رایج است. آ در آغاز کلمه، ظاهراً پیشوندِ اتصاف به صفت است که در پماکی و دیگر زبان های اسلاوی شناخته شده است، مانند آژنِن (ažónen) (متأهل). در تأیید این پیشنهاد باید توجه داشت که گروه کوچکی از مسلمانان اسلاو زبان که در بخشی از کوزوو زندگی می کنند، نام گوران (جمع: گورانی) برخود دارند. براساس گزارش ها، این قوم در زبان و نیز آداب و رسوم، شباهت های بسیاری به پماک ها دارند و شاید گروهی از آنان اند که زمانی به کوزوو کوچیده اند
جغرافیای انسانی
...