پانزده خرداد، قیام
پانزده خرداد، قیام
جنبش سیاسی و دینی ضد اعمال مستبدانۀ محمدرضا پهلوی. پس از پایان ماجرای انجمن های ایالتی و ولایتی (← انجمن های ایالتی و ولایتی). با عقب نشینی رژیم شاه و لغو مصوبۀ مربوط، تبلیغات دامنه داری علیه روحانیت، که هماورد غیرمنتظره ای برای رژیم شاه تلقی می شد، آغاز شد. در ۱۹ دی ماه ۱۳۴۱ش شاه اصول پیشنهادی خود را، که بعدها «لوایح شش گانه» نام گرفت (و تا ۱۳۵۶ به ۱۹ اصل گسترش یافت) اعلام کرد و از مردم خواست که طی رفراندومی به آن ها رأی بدهند (← انقلاب_سفید). مراجع قم و تهران اطلاعیه هایی صادر کردند و رفراندوم را خلاف شرع و قانون دانسته و شرکت در آن را تحریم کردند. به دنبال آن در روز ۲ بهمن در تهران تظاهرات گسترده ای مبنی بر حمایت از علما و مخالفت با رفراندوم صورت گرفت که پلیس به سرکوب مردم پرداخت. دانشگاه ها، بازاریان و اصناف با اجتماعات، تظاهرات، اعتصابات و بیانیه ها در تهران، قم و برخی شهرهای بزرگ به حمایت از روحانیت برخاستند. در روز ۳ بهمن همان سال در قم اعتصاب عمومی اعلام شد و در آن روز مأموران رژیم مردم را مورد حمله قرار دادند. روز ۴ بهمن شاه به قم سفر کرد. ولی کسی از عالمان شناخته شده از او استقبال نکرد. وی خشمگینانه و با صراحت بی سابقه ای علما را مورد اهانت قرار داد. سرانجام در روز ۶ بهمن رفراندوم صورت گرفت. نوروز ۱۳۴۲ش فرارسید. براساس پیشنهاد آیت الله خمینی و تصویب مراجع قم ایام عید سال نو عزای عمومی اعلام شد. بعدازظهر روز ۲ فروردین ماه ۱۳۴۲، به مناسبت سالروز شهادت امام صادق (ع) مجلس سوگواری در مدرسۀ فیضیۀ قم برگزار گردید. مأموران رژیم جلسه را به هم ریخته و شرکت کنندگان، به خصوص طلاب و روحانیون، را مجروح و مضروب ساختند و تنی چند نیز کشته شدند. همزمان با این حادثه در تبریز به مدرسۀ طالبیه نیز حمله شد. آیت الله خمینی طی یک اطلاعیه با شدت بی سابقه ای دولت و به خصوص برای نخستین بار آشکارا شاه و شاه دوستی را مورد حمله قرار داد. جامعۀ روحانیت تهران یک هفته اعتصاب را با خودداری از اقامۀ نماز جماعت در مساجد اعلام کرد و بازاریان تهران نیز سه روز اعتصاب عمومی را با بستن مغازه ها و بازار تدارک دیدند. پس از درگیری خونین فیضیه، موج تازه ای در علمای عراق برخاست. آیت الله حکیم، با ارسال تلگرافی از علمای ایران خواست که به طور دسته جمعی به عنوان اعتراض ایران را ترک کرده به عراق بروند. اما علمای قم خروج از ایران را به نفع رژیم دانسته و آن را روا ندانستند. با این زمینه های فکری و سیاسی محرّم ۱۳۴۲ش آغاز گردید. روز عاشورا در قم و تهران و مشهد حرکت دسته های عزاداری از همان آغاز تبدیل به تظاهرات ضد شاه و حکومت شد. آیت الله خمینی در عصر همان روز در مدرسۀ فیضیۀ قم، در حضور انبوه مردم، سخنان مبسوطی ایراد کرد و در آن از اعمال رژیم و کشتار مردم و قانون شکنی و خطر اسرائیل و به طور کلی خطری که اسلام و کشور را تهدید می کند، یاد کرد. ایشان آشکارا شاه را مخاطب قرار داد و به وی هشدار داد. روز ۱۱ محرم نیز در تهران و قم تظاهرات عظیمی علیه رژیم شاه صورت گرفت. شب (۱۵ خرداد/ ۱۲ محرم) آیت الله خمینی از قم، آیت الله قمی از مشهد، آیت الله بهاء الدین محلاتی از شیراز دستگیر و به زندان تهران آورده شدند. روز بعد، که سوم عاشورا بود، علما و مردم از دستگیری آیات یاد شده آگاه شدند. خشم عمومی همه جا را فراگرفت. تظاهرات پردامنه ای در شهرهای بزرگ مانند تهران، قم، شیراز، مشهد و ... برپا شد. در این راهپیمایی ها اقشار مختلف مردم از روحانی، فرهنگی، بازاری، دانشجو و دانشگاهی، کارمند و کارگر شرکت داشتند. رژیم، که از حرکت پردامنۀ مردم هراسناک شده بود فرمان مقابله و سرکوب داد و حوادث خونینی به وقوع پیوست. در تهران و قم و دیگر شهرهای بزرگ صدها نفر کشته و مجروح شدند. عصر همان روز در تهران حکومت نظامی اعلام گردید. برخی از رجال سرشناس سیاسی و مذهبی مخالفت خود را با شاه و اعمال او ابراز کرده و از مبارزۀ روحانیت حمایت کردند. شیخ محمود شلتوت، مفتی بزرگ اهل سنت و رئیس دانشگاه الازهر، مصر، تلگرافی به شاه زد و از وی خواست از تجاوز به حریم دیانت و روحانیت خودداری کند. از آن جا که احساس خطر جدی برای زندانیان وجود داشت عده ای از علما از شهرهای مختلف ایران به تهران هجرت کردند تا از یک سو به اعتراض خود صورت جدی تر بدهند و از دیگر سو اقدام عملی نیز برای رهایی آنان انجام دهند. سرانجام در ۱۱ مرداد ۱۳۴۲ آیت الله خمینی، قمی، و محلاتی از زندان آزاد و به یک منزل مسکونی آورده شدند. با این همه، مبارزه در اشکال مختلف ادامه یافت. خشونت ها، فشارها و دستگیری ها افزایش یافت. در آبان و آذر ۱۳۴۲ عده ای از علمای تبریز و مشهد بازداشت شدند. در روز ۱۱ آبان طیب حاج رضایی و اسماعیل رضایی، که از دستگیرشدگان ۱۵ خرداد بودند، اعدام شدند. در ۱۷ اسفند ۱۳۴۲ اسدالله علم از نخست وزیری کنار رفت و حسنعلی منصور به این مقام منصوب گردید. در ۱۷ فروردین ۱۳۴۳ آیت الله خمینی پس از آن که چند ماه در تهران تحت نظر بودند آزاد و شبانه به قم آورده شدند. به این مناسبت مجلس جشنی در مدرسۀ فیضیه برگزار گردید. در پایان این جلسه قطعنامه ای در ۱۰ ماده از سوی حوزۀ علمیۀ قم صادر شد که در آن بر اجرای قوانین اسلامی، لغو مقررات غیراسلامی و انحلال مجلسین غیرقانونی، قطع ایادی استعمار و صهیونیسم، تعمیم آزادی و عدالت در جامعه، جلوگیری از اشاعۀ فحشا و منکرات و آزادی زندانیان سیاسی تأکید گردید. ۲۱ مهر لایحۀ مصونیت مأموران نظامی امریکا در مجلس شورای ملی به تصویب رسید. این مصوبه که به کاپیتولاسیون (← کاپیتولاسیون) شهرت یافت، موج تازه ای از مخالفت با رژیم را موجب گردید. آیت الله خمینی بی درنگ تلاش خود را برای آگاهانیدن علما و مردم و تشویق آنان به اعتراض و عمل آغاز کرد و خود نیز طی نطقی به تاریخ ۴ آبان ۱۳۴۳ در مسجد اعظم قم، شدیداً آن را مورد نکوهش قرار داد و آن مصوبه را عامل بردگی ایرانیان و ناقض استقلال کشور دانست و شاه را سخت مورد سؤال قرار داد و گفت: «اگر مملکت ما اشغال امریکاست اعلام کنید». رژیم شاه، که بیش از این تحمل اعتراض را نداشت، در شب ۱۳ آبان ۱۳۴۳ش آیت الله خمینی را به تهران برده و از آن جا به ترکیه تبعید کرد. بدین ترتیب انقلاب اسلامی مردم ایران وارد مرحلۀ جدیدی گردید. نیز ← انقلاب_اسلامی_ایران
پانزده خرداد، قیام
جنبش سیاسی و دینی ضد اعمال مستبدانۀ محمدرضا پهلوی. پس از پایان ماجرای انجمن های ایالتی و ولایتی (← انجمن های ایالتی و ولایتی). با عقب نشینی رژیم شاه و لغو مصوبۀ مربوط، تبلیغات دامنه داری علیه روحانیت، که هماورد غیرمنتظره ای برای رژیم شاه تلقی می شد، آغاز شد. در ۱۹ دی ماه ۱۳۴۱ش شاه اصول پیشنهادی خود را، که بعدها «لوایح شش گانه» نام گرفت (و تا ۱۳۵۶ به ۱۹ اصل گسترش یافت) اعلام کرد و از مردم خواست که طی رفراندومی به آن ها رأی بدهند (← انقلاب_سفید). مراجع قم و تهران اطلاعیه هایی صادر کردند و رفراندوم را خلاف شرع و قانون دانسته و شرکت در آن را تحریم کردند. به دنبال آن در روز ۲ بهمن در تهران تظاهرات گسترده ای مبنی بر حمایت از علما و مخالفت با رفراندوم صورت گرفت که پلیس به سرکوب مردم پرداخت. دانشگاه ها، بازاریان و اصناف با اجتماعات، تظاهرات، اعتصابات و بیانیه ها در تهران، قم و برخی شهرهای بزرگ به حمایت از روحانیت برخاستند. در روز ۳ بهمن همان سال در قم اعتصاب عمومی اعلام شد و در آن روز مأموران رژیم مردم را مورد حمله قرار دادند. روز ۴ بهمن شاه به قم سفر کرد. ولی کسی از عالمان شناخته شده از او استقبال نکرد. وی خشمگینانه و با صراحت بی سابقه ای علما را مورد اهانت قرار داد. سرانجام در روز ۶ بهمن رفراندوم صورت گرفت. نوروز ۱۳۴۲ش فرارسید. براساس پیشنهاد آیت الله خمینی و تصویب مراجع قم ایام عید سال نو عزای عمومی اعلام شد. بعدازظهر روز ۲ فروردین ماه ۱۳۴۲، به مناسبت سالروز شهادت امام صادق (ع) مجلس سوگواری در مدرسۀ فیضیۀ قم برگزار گردید. مأموران رژیم جلسه را به هم ریخته و شرکت کنندگان، به خصوص طلاب و روحانیون، را مجروح و مضروب ساختند و تنی چند نیز کشته شدند. همزمان با این حادثه در تبریز به مدرسۀ طالبیه نیز حمله شد. آیت الله خمینی طی یک اطلاعیه با شدت بی سابقه ای دولت و به خصوص برای نخستین بار آشکارا شاه و شاه دوستی را مورد حمله قرار داد. جامعۀ روحانیت تهران یک هفته اعتصاب را با خودداری از اقامۀ نماز جماعت در مساجد اعلام کرد و بازاریان تهران نیز سه روز اعتصاب عمومی را با بستن مغازه ها و بازار تدارک دیدند. پس از درگیری خونین فیضیه، موج تازه ای در علمای عراق برخاست. آیت الله حکیم، با ارسال تلگرافی از علمای ایران خواست که به طور دسته جمعی به عنوان اعتراض ایران را ترک کرده به عراق بروند. اما علمای قم خروج از ایران را به نفع رژیم دانسته و آن را روا ندانستند. با این زمینه های فکری و سیاسی محرّم ۱۳۴۲ش آغاز گردید. روز عاشورا در قم و تهران و مشهد حرکت دسته های عزاداری از همان آغاز تبدیل به تظاهرات ضد شاه و حکومت شد. آیت الله خمینی در عصر همان روز در مدرسۀ فیضیۀ قم، در حضور انبوه مردم، سخنان مبسوطی ایراد کرد و در آن از اعمال رژیم و کشتار مردم و قانون شکنی و خطر اسرائیل و به طور کلی خطری که اسلام و کشور را تهدید می کند، یاد کرد. ایشان آشکارا شاه را مخاطب قرار داد و به وی هشدار داد. روز ۱۱ محرم نیز در تهران و قم تظاهرات عظیمی علیه رژیم شاه صورت گرفت. شب (۱۵ خرداد/ ۱۲ محرم) آیت الله خمینی از قم، آیت الله قمی از مشهد، آیت الله بهاء الدین محلاتی از شیراز دستگیر و به زندان تهران آورده شدند. روز بعد، که سوم عاشورا بود، علما و مردم از دستگیری آیات یاد شده آگاه شدند. خشم عمومی همه جا را فراگرفت. تظاهرات پردامنه ای در شهرهای بزرگ مانند تهران، قم، شیراز، مشهد و ... برپا شد. در این راهپیمایی ها اقشار مختلف مردم از روحانی، فرهنگی، بازاری، دانشجو و دانشگاهی، کارمند و کارگر شرکت داشتند. رژیم، که از حرکت پردامنۀ مردم هراسناک شده بود فرمان مقابله و سرکوب داد و حوادث خونینی به وقوع پیوست. در تهران و قم و دیگر شهرهای بزرگ صدها نفر کشته و مجروح شدند. عصر همان روز در تهران حکومت نظامی اعلام گردید. برخی از رجال سرشناس سیاسی و مذهبی مخالفت خود را با شاه و اعمال او ابراز کرده و از مبارزۀ روحانیت حمایت کردند. شیخ محمود شلتوت، مفتی بزرگ اهل سنت و رئیس دانشگاه الازهر، مصر، تلگرافی به شاه زد و از وی خواست از تجاوز به حریم دیانت و روحانیت خودداری کند. از آن جا که احساس خطر جدی برای زندانیان وجود داشت عده ای از علما از شهرهای مختلف ایران به تهران هجرت کردند تا از یک سو به اعتراض خود صورت جدی تر بدهند و از دیگر سو اقدام عملی نیز برای رهایی آنان انجام دهند. سرانجام در ۱۱ مرداد ۱۳۴۲ آیت الله خمینی، قمی، و محلاتی از زندان آزاد و به یک منزل مسکونی آورده شدند. با این همه، مبارزه در اشکال مختلف ادامه یافت. خشونت ها، فشارها و دستگیری ها افزایش یافت. در آبان و آذر ۱۳۴۲ عده ای از علمای تبریز و مشهد بازداشت شدند. در روز ۱۱ آبان طیب حاج رضایی و اسماعیل رضایی، که از دستگیرشدگان ۱۵ خرداد بودند، اعدام شدند. در ۱۷ اسفند ۱۳۴۲ اسدالله علم از نخست وزیری کنار رفت و حسنعلی منصور به این مقام منصوب گردید. در ۱۷ فروردین ۱۳۴۳ آیت الله خمینی پس از آن که چند ماه در تهران تحت نظر بودند آزاد و شبانه به قم آورده شدند. به این مناسبت مجلس جشنی در مدرسۀ فیضیه برگزار گردید. در پایان این جلسه قطعنامه ای در ۱۰ ماده از سوی حوزۀ علمیۀ قم صادر شد که در آن بر اجرای قوانین اسلامی، لغو مقررات غیراسلامی و انحلال مجلسین غیرقانونی، قطع ایادی استعمار و صهیونیسم، تعمیم آزادی و عدالت در جامعه، جلوگیری از اشاعۀ فحشا و منکرات و آزادی زندانیان سیاسی تأکید گردید. ۲۱ مهر لایحۀ مصونیت مأموران نظامی امریکا در مجلس شورای ملی به تصویب رسید. این مصوبه که به کاپیتولاسیون (← کاپیتولاسیون) شهرت یافت، موج تازه ای از مخالفت با رژیم را موجب گردید. آیت الله خمینی بی درنگ تلاش خود را برای آگاهانیدن علما و مردم و تشویق آنان به اعتراض و عمل آغاز کرد و خود نیز طی نطقی به تاریخ ۴ آبان ۱۳۴۳ در مسجد اعظم قم، شدیداً آن را مورد نکوهش قرار داد و آن مصوبه را عامل بردگی ایرانیان و ناقض استقلال کشور دانست و شاه را سخت مورد سؤال قرار داد و گفت: «اگر مملکت ما اشغال امریکاست اعلام کنید». رژیم شاه، که بیش از این تحمل اعتراض را نداشت، در شب ۱۳ آبان ۱۳۴۳ش آیت الله خمینی را به تهران برده و از آن جا به ترکیه تبعید کرد. بدین ترتیب انقلاب اسلامی مردم ایران وارد مرحلۀ جدیدی گردید. نیز ← انقلاب_اسلامی_ایران
wikijoo: پانزده_خرداد،_قیام