پان تُرکیسم
پان ترکیسم یک حرکت سیاسی و ایدئولوژی ملی گرایانه، توسعه خواهانه و افراطی شکل گرفته در اواخر سدهٔ نوزدهم و بیستم است که بر پایهٔ آن تمام مردمانی که تُرک تبار هستند یا به زبان های ترکی سخن می گویند، باید تحت یک ملت و رهبری واحد در دولتی واحد و مستقل متحد شوند.
... [مشاهده متن کامل]
هدف پان ترکیسم گردآوردن همهٔ ترک زبانان، از جمله ترک زبانان ترکیه، جمهوری آذربایجان، قبرس، بلغارستان، شبه جزیرهٔ بالکان، آسیای مرکزی، عراق، ایران، افغانستان، ترکستان چین ( ایالت سین کیانگ ) ، قفقاز، کریمه، قفقاز جنوبی، تاتارستان، حوالی رود ولگا، ترکمنستان و سیبری است.
از میان اقوام ترک زبانی که امروزه ترک نام گرفته اند بسیاری از اقوام نام برده در زیر در تاریخ قدیم هیچ گاه خود و قوم خود را ترک نمی نامیدند. در مورد بخشی از این اقوام ساکن آسیای میانه تنها پس از وارد شدن نظریهٔ پان ترکیسم توسط آرمین وامبری یهودی و فرستادهٔ پنهانی وزارت امور خارجه بریتانیا به منطقه این نام رفته رفته برای این اقوام نیز رواج یافت. این ترک زبان ها عبارتند از:
باشقیرها
تاتارها ( ولگا، کریمه، دوبروجا )
ناگایباک ها
قزاق ها
قره قالپاق ها
نوقایی ها
کاراییم ها
قره چایی - بالکاری ها
قموق ها
کریمچاق ها
آلتایی ها
آذربایجانی ها
قاجارها
شاهسون ها
قره داغی ها
قرائی ها
قشقایی ها
افشارها
خلج ها
گاگائوزها
اورومچی ها
تووان ها
توفاها
شورها
خاکاس ها
تاتارهای چولیم
ازبک ها
اویغورها
سالارها
اویغورهای زرد
چوواش ها
یاقوت ها
دولگان ها
پان ترکیسم و شبه علم
پان ترکیسم با نظریه های شبه علمی به نام شبه ترک شناسی شناخت شده است. و افرادی که چنین نظریه هایی را ترویج می دهند، به عنوان شبه ترک شناسان شناخته می شوند، همواره این افراد توسط مراجع علمی معتبر کنار گذاشته شده و نظریات آنان فاقد ارزش علمی می باشد، اما به هر حال امروزه در میان برخی از کشورهای ترک زبان به صورت مصنوعی ظهور کرده اند. یکی از آنها مراد آجی است که اصرار دارد دویست هزار سال پیش �مردمی پیشرفته با خون ترک� در کوه های آلتای زندگی می کردند. این ترک های بلند قد و بلوند بوده اند و ۳۵۰۰۰سال پیش اولین ایالت جهان به نام اورال را تأسیس کرده و تا قاره آمریکا مهاجرت کرده اند. بر اساس نظریاتی مانند تز تاریخ ترکیه که توسط شبه پژوهان ترویج می شود، مردم ترک در دوران نوسنگی از آسیای مرکزی به خاورمیانه مهاجرت کرده اند. هیتی ها، سومری ها، بابلی ها و مصری های باستان توسط این مروجان شبه علم به عنوان ترک تبار طبقه بندی می شوند.
چیزی به نام مردم و ملت کرد وجود ندارد. آنها صرفاً حامل فرهنگ و عادات ترک هستند. منطقه تصوری که به عنوان کردستان جدید پیشنهاد می شود، منطقه ای است که توسط پروتوترک ها آباد شده است. سومری ها و سکاها بلافاصله به ذهن می رسند
اورکان تورکدوقان استاد جامعه شناسی در دانشگاه گبزه ترکیه
گرچه پان ترکیسم از درون پان تورانیسم سر برآورده است، با این وصف، میان پان ترکیسم و پان تورانیسم تفاوت هایی وجود دارد.
شباهت صوری میان دو نام �تور� و �تورک ( ترک ) � پندارها و گمراهی هایی را سبب شده است. همین تصورات در سده های ۱۳ و ۱۴ ق / ۱۹ و ۲۰ م تحریف ها و دشواری هایی را پدیدآورد؛ به ویژه آن که در برخی از مآخذ محدوده هایی خیالی با نام های توران و ترکستان در آسیای مرکزی پدید آمد که از دیدگاه جغرافیایی و تاریخی به اثبات نرسیده اند. از سدهٔ ۶ م که ترک ها به آسیای مرکزی راه یافتند، شباهت نام های �تور� و �تورک� سبب شد که برخی نام توران و ترکان را یکی بدانند؛ حال آنکه رابطه ای میان این دو نام وجود ندارد. بعدها صورتی جغرافیایی را برای سرزمین توران مشخص کردند که جز تصور و پندار نبوده است. در این مشخصهٔ جغرافیایی دشت های آسیای مرکزی و جنوب قزاقستان، که شامل بخش بزرگی از بیابان قره قوم و قزل قوم است را، توران نامیدند. ظاهراً این سرزمین در جنوب به کپه داغ، در غرب به دریای خزر، در شمال شرق به قزاقستان، در جنوب شرق به کوه های تیان شان و پامیر، دشت چوی، محدودهٔ کوهستانی رود ایلی و دشت های اطراف دریاچه بالقاش منتهی می شده است.
نام ترکستان نیز همین حال را داشت و از سوی فاتحان عرب بر اراضی وسیعی از آسیای مرکزی نهاده شد. این اراضی بخش بزرگی از سرزمین های تابع امپراتوری روسیه ( ترکستان روسیه ) ، جنوب قزاقستان، سین کیانگ ( ترکستان چین ) و شمال افغانستان را شامل می شده است. در ۱۲۸۴ق/۱۸۶۷م آن بخش از اراضی آسیای مرکزی که تابع روسیه بود، به صورت استانی تابع فرمانداری کل درآمد. از ۱۳۰۳ق/۱۸۸۶م اراضی مذکور رسماً ترکستان نامیده شد. پس از انقلاب روسیه، در ۱۹۱۸م نواحی نواحی غربی سرزمین مذکور، جمهوری سوسیالیستی خودمختار ترکستان شوروی نامیده شد. پس از سال های ۱۳۰۳–۱۳۰۴ش/۱۹۲۴–۱۹۲۵م نام ترکستان از میان رفت و جای خود را به عنوان �آسیای میانه� داد که شامل بخش های آسیای مرکزی تابع اتحاد جماهیر شوروی بود.
واسیلی بارتلد، تورانیان را شاخه ای با فرهنگ نازل تر از قوم آریایی دانسته، و یادآور شده که میان دو قوم آریان و توران دشمنی وجود داشته است. هنگامی که در سدهٔ ۶میلادی توران به تسلط ترکان درآمد، دو واژه توران و ترکان با یکدیگر درآمیختند و نام توران بر ترکان اطلاق شد، حال آن که از آغاز رابطه ای میان این دو نام موجود نبود. تشویش های مندرج در آثار مؤلفان دربارهٔ مرز ایران و توران سبب بروز ابهام گردیده، و موجب آن شده است که برخی مؤلفان تورانیان را ترک بنامند. گروهی از مؤلفان نیز حدود آمودریا ( جیحون ) را مرز ایران و توران نوشته اند. خوارزمی ایرانیان را �صاحب النهر� دانسته، و آن سوی رود را مرز توران خوانده است. بیرونی مرز ایران و توران را در جایی میان فرغانه و تخارستان دانسته است. مسعودی دربارهٔ ترک نبودن تورانیان، به خطای برخی از مؤلفان اشاره کرده، و نوشته است که �مولد ( زادگاه ) افراسیاب به دیار ترک بود و آن خطا که مؤلفان کتب تاریخ و غیرتاریخ کرده، و او را ترک پنداشته اند، از همین جا آمده است�.
در شاهنامه و دیگر منابع دورهٔ اسلامی، ترکان جای دشمنان بزرگ ایرانیان را گرفتند و نام تورانیان به ایشان اطلاق شد. ترکان نیز اخبار و روایات مربوط به تورانیان را تاریخ باستان خویش دانستند؛ چنان که در قدیم ترین فرهنگ ترکی، معروف به دیوان لغات الترک، نیای بزرگ و پهلوان ترکان آسیای میانه یعنی اَلب اَر تُنکا، با افراسیاب یکی دانسته شده است. بر مبنای چنین تفکری، دودمان افراسیابی ها ( قراخانیان ) که از نژاد ترک چِگِلی بودند و مدت ها در کاشغر، بَلاساغون، خُتن و ماوراءالنهر حکومت کردند، خود را آل افراسیاب نامیدند. تداوم و استمرار این تفکر در میان ترکان سبب شد که از اوایل سدهٔ چهاردهم /آغاز سدهٔ بیستم در ترکیه اندیشهٔ پان تورانیسم و به تبع آن پان ترکیسم قوّت بگیرد. پان ترک ها، آسیای میانه را جایگاه باستانی ترکان نامیدند، بر یکی بودن ترکان با تورانیان پافشاری کردند و اقوام بسیار آسیای مقدم نظیر عیلامی ها، سومری ها، هوری ها، گوتی ها، کاسی ها، میتانی ها، اورارتوها و مادها را از اقوام ترک دانستند. بدین ترتیب، مورخان پان ترک، نه تنها آسیای مرکزی، بلکه بخش بزرگی از جهان، از جمله منطقهٔ اورارتو، را سرزمین توران نامیدند. علی کمال، مورخ ترک، منکر وجود قوم ارمنی و سرزمین ارمنستان شده و نوشته است، که تا سدهٔ ششم پیش از میلاد در شرق شبه جزیرهٔ آناتولی حتی یک ارمنی وجود نداشته و در این سرزمین، ترکان دولت تورانی اورارتو را پدیدآورده بودند. ضیا گوک آلپ مدعی است که وطن ترکان نه ترکیه است و نه ترکستان، بلکه کشور بزرگ و جاودانی توران است.
اندیشهٔ پان ترکیسم، یعنی یکی کردن همهٔ سرزمین هایی که ساکنان آن به یکی از زبان هایی که ریشهٔ آن ها به زبان های آلتایی می رسد. این اندیشه نخستین بار از سوی یک خاورشناس مجارستانیِ یهودی تبار به نام آرمین وامبری در دههٔ ۱۸۶۰ ساخته و مطرح گشت. وامبری رایزن سلطان عثمانی بود، ولی در نهان برای لرد پالمرستون و دفتر امور خارجهٔ بریتانیا کار می کرد. ساختن و مطرح کردن این اندیشه از سوی وامبری و بریتانیا در اصل به منظور ایجاد یک کمربند از آلتایی زبان ها در جنوب روسیه بود تا مانعی شود برای گسترش و رخنهٔ روس ها به مستعمرات انگلیس در هندوستان. بعدها یهودی ها و صهیونیست های دیگری کار وامبری را ادامه دادند از آن جمله لئون کاهون که در کتاب خود �مقدمه ای بر تاریخ آسیا ترکان و مغولان� و آرتور ل. دیوید که در مقدمهٔ کتابِ �دستور زبان ترکی� خود کوشید به ترک ها حس برتری نژادی بدهد. به شکل دهی پان ترکیسم کمک کردند. این ایده در اوایل سدهٔ بیستم از طریق ترکان جوان در امپراتوری عثمانی شکل گرفت. اسطورهٔ ارگنه کن نیز نقش بسزایی در جنبش پان ترکیسم داشته است.
سقوط سلطان عبدالحمید دوم نتایج مطلوبی در محدودهٔ امپراتوری عثمانی به بار نیاورد. به جای روشنفکرانی که با روحیهٔ دموکراتیک پرورش یافته، و طرفدار حکومت پارلمانی بودند، افسران و نظامیان متعصب رشتهٔ امور را در دست گرفتند. در ۱۹۰۸م شمار اعضای حزب اتحاد و ترقی که از ۳۰۰ تن تجاوز نمی کرد، در ۱۹۱۴م به ۳۵۰هزار تن رسید. در ماه های اکتبر و نوامبرِ ۱۹۱۰ مجمع عمومی حزب اتحاد و ترقی به مدت ۱۳ روز برگزار شد. شعار ترکان جوان در این مجمع چنین بود: �ترکیه تنها از آنِ ترکان است�. سیاست ترکی کردن کشور، اعتراض اقوام غیرترک تابع امپراتوری را برانگیخت. برای نمونه در دانشکدهٔ افسری یکی از استادان اعلام نمود که: �برای ما ملیت ترک بیش از دین اسلام اهمیت دارد، و غرور نژادی بزرگ ترین فضیلت هاست�. در همان جلسه یک افسر عرب، زبان به اعتراض گشود و گفت: �همهٔ عثمانیان ترک نیستند. اگر امپراتوری را بدین شکل تلقی کنیم، کلیهٔ عناصر غیرترک به جای اینکه بخشی از تشکیلات سیاسی زندهٔ امپراتوری عثمانی را تشکیل بدهند، بیگانه شمرده خواهند شد�
در پی اجرای سیاست ترکی کردن در ۱۹۱۰م عرب ها و دروزیهای فلسطین و عراق، نیز آلبانیایی ها، در ۱۹۱۱م در یمن و در ۱۹۱۲م در مقدونیه و بار دیگر در آلبانی مردم سر به شورش برداشتند. در بند اول قانون اساسی ترکیه چنین آمده بود: �ترکیه کشوری است غیرقابل تقسیم. هیچ یک از بخش های آن در هیچ شرایطی حق جدایی ندارد�. این به معنای عدم پذیرش حق خودمختاری برای اقوام غیرترک درون امپراتوری بود. مقایسهٔ شمار نمایندگان مجلس ترکیه در سال های ۱۹۰۸ و ۱۹۱۰م سیاست ترکی کردن کشور را مجسم می سازد. در مجلس ترکیه که در ۷شوال ۱۳۲۶ق/۲نوامبر۱۹۰۸م گشایش یافت، از مجموع ۲۳۰ نمایندهٔ مجلس، عرب ها ۴۵، آلبانیایی ها ۲۲، ارمنی ها ۱۰، بلغارها ۵، صرب ها ۴، یهودی ها ۴، کردها ۲، دروزی ها ۱ و ترک ها ۱۰۷ نماینده داشتند. شمار نمایندگان ترک کمتر از نصف نمایندگان مجلس بود، ولی در ۱۹۱۰م ترکیب نمایندگان تغییر یافت. در این مجلس شمار نمایندگان ترک ۲۲۸ تن، یونانی ها ۲۷، بلغارها ۴، عرب ها ۳، ارمنی ها ۴، یهودیان ۳، والاچ ها یک تن بود. جنگ نخست بالکان در سال های ۱۹۱۲–۱۹۱۳م دگرگونی هایی در اوضاع داخلی ترکیه پدیدآورد. در دسامبر ۱۹۱۲ معلوم شد که دولت ترکان جوان از نیروهای متحد بالکان شکست خواهد خورد. یأس و نومیدی ترکیه را فرا گرفت و سبب انتقادهای شدید شد. در این زمان از کریمه، قفقاز، کازان، خیوه، تاشکند و نواحی دیگری که در مسیر پان تورانیسم فعالیت داشتند، کمک هایی به مقصد ترکیه ارسال گردید و احساسی در روشنفکران آنجا پدیدآورد که آن ها اروپایی نیستند، بلکه آسیایی هستند. این احساس موجب تقویت نظر پان تورانی های ترکیه شد و در آن ها احساس نزدیکی با ترک زبان های آسیا را فراهم آورد و ترک گرایی اوج گرفت. خالده ادیب آدیوار نوشت: آرزوی من دست یابی ترک های جهان به عظمت و استقلال سیاسی و فرهنگی است. محمدامین رسول زاده در یکی از شعرهای خود ضمن اشاره به سرزمین ترک ها چنین نوشت: �این کشور پهناور که بر ۳ قاره گسترده است، متعلق به ماست، توران، توران مقدس…�.
با شروع جنگ جهانی دوم، به ویژه پس از حملهٔ آلمان نازی به شوروی در ۱۳۲۰ ش / ۱۹۴۱، پان ترکیسم با حمایت مالی برلین در ترکیه از نو جان گرفت و گروهی سازمان یافته از پان ترک ها برای وارد کردن ترکیه به جنگ در کنار نیروهای محور دست به اقداماتی زدند. اما پس از شکست آلمان در نبرد استالینگراد و پیشروی ارتش سرخ به سوی غرب و بالا رفتن احتمال پیروزی شوروی در جنگ، سیاست چشم پوشی دولت در برابر فعالیت های پان ترکی تغییر یافت و ۲۳ تن از فعالان این اندیشه، که احمد زکی ولیدی طوغان نیز در بین آن ها بود، در شهریور ۱۳۲۳ / سپتامبر ۱۹۴۴ محاکمه و به زندان محکوم شدند. با شروع جنگ سرد اتهامات ضد پان ترک ها در دادگاه ها فروکش کرد.
پس از فروپاشی شوروی در اوایل نیمهٔ اول دههٔ ۱۹۹۰، تمایلات فروخورده پان ترکی، به شکلی نه چندان چشمگیر، در جمهوری آذربایجان فرصت ظهور یافته و حتی احزابی با نام های �حزب گرگ خاکستری آذربایجان� ( به ترکی: آذربایجان بوزقورت پارتیاسی ) و �حزب توران معاصر آذربایجان� ( به ترکی: آذربایجان چاغداش توران پارتیاسی ) در آنجا تشکیل شده است.
نقد تاریخنگاری پان ترکیسم
تاریخنگاری پان ترکیسم بر عقاید سیاست گذاران طرفدار نظریات قوم گرایی متکی بوده و برای تحقق اهداف خود در صدد تغیر واقعیت های تاریخی و جغرافیای انسانی هستند. در این میان پان ترکیسم با توجه به سابقه مهاجرت قبایل ترک به منطقه کهن خاورمیانه و درگیری های شدید ناشی از آن از بزرگترین طرفداران مهندسی معکوس تاریخ و تغییر آن به نفع جریان پان ترک بوده است. گسترش پان ترکیسم در منطقه، می تواند منافع ملی را مورد هدف قرار دهد.
به گفتهٔ ولادیمیر مینورسکی خاورشناس: �هر جا که پرسش حل نشده ای در زمینهٔ فرهنگ قوم های شرق باستان پدید آید ترکان بی درنگ دست خود را همان جا دراز می کنند�. مینورسکی ضمن انتقاد از روش مورّخان پان ترکیست، بیان می دارد که �مسائل علمی حل نشده ای در زمینهٔ فرهنگ اقوام شرق باستان� بستری برای جعل تاریخی و توجیه مقاصد ایدئولوژیک پان ترکیسم فراهم ساخته است.
هدف پان ترکیسم و پان تورانیسم بر دوپایه استوار بوده، نخست بیرون راندن اقوامی که غیر ترک خوانده می شد از سرزمین های اشغالی و اقدام دوم الحاق سرزمین های دیگر به قلمرو خود و در این راه از دستکاری تاریخ و تاریخ سازی کمک گرفته اند. حتی بعد از فروپاشی عثمانی پیروان پان ترکیسم را عقیده بر این بود که ملیت و ناسیونالیسم ترک ورای جغرافیای دولت ترکیه است و همه باید زیر یک پرچم واحد متحد شوند. در سال ۱۹۱۸پس از تصرف شهر باکو توسط سپاهیان ترک، مساواتیان اعلام کردند که ترکان از روزگار کهن در باکو و گنجه و تبریز و مراغه سکنا داشتند و حتی دریای خزر نام ترکی داشته است. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مجدداً عقاید پان ترکیسم شدت گرفت و پان ترک های جدید ادعا کرده اند که از صدها هزار سال پیش درمناطقی از همدان تا دربند و از گوکچه تا دریای خزر، ترکان سکنا داشتند ترک ها اقدامات وسیعی برای ایجاد فدراسیون پان ترک به مرکزیت آنکارا نمودند که با مخالفت جمهوری های نوپای اوراسیا مواجه گردید. در کتاب های درسی جمهوری آذربایجان، ادعا شده است، پانصد سال پیش کشوری به نام آذربایجان وجود داشته که اردبیل و تبریز هم جزو آن بودند و ایرانیان از زمان کوروش به این سرزمین تجاوز می کرده اند.
اران یا نام قبلی آن، آلبانیا منطقه وسیعی در قفقاز تا شمال رود ارس بود که جمهوری آذربایجان فعلی در آن منطقه قرار دارد. پان ترک های جدید در یک چرخش جغرافیایی ادعا می نمایند که این سرزمین از دیرباز موطن و مسکن ترک ها بوده و علاوه بر این گستردگی جغرافیایی آن از گیلان و همدان تا کردستان ادامه داشته و با هجوم پارس ها و ارامنه قسمت های اخیر از آن جدا شده است.
مساواتیان در مارس ۱۹۱۸ میلادی قیامی مسلحانه در باکو ترتیب دادند که اندکی بعد به دیگر نواحی آن کشیده شد. اینان در ۲۷ مه ۱۹۱۸ در شهر تفلیس دولتی تشکیل دادند و با نام �جمهوری آذربایجان� اعلام استقلال کردند. در پایان ۱۹۱۹ و اوایل ۱۹۲۰ میلادی دولت مساواتیان دستخوش بحران سیاسی و اقتصادی شد. در بهار ۱۹۱۹ در نواحی مغان و لنکران دولت شوروی تأسیس یافت. در ۲۶ آوریل ۱۹۲۰ کمیته موقت انقلاب به ریاست نریمان نریمانف تشکیل گشت. در ۲۸ آوریل ۱۹۲۰ دولت مساواتیان ساقط و کمیته انقلاب قدرت را در باکو در دست گرفت و خود را دولت �جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان� نامید. درحالی که در کتب درسی دبیرستانی و دانشگاهی این ادعاها تکرار شده است، شواهد تاریخی موجود برخلاف این ادعاها شهادت می دهد و آن را نتیجه تحریف هایی می داند که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل حکومت جمهوری آذربایجان به وجود آمده است.
پان ترک ها ادعا دارند که سکاها اقوامی ترک تبار بودند و تهم رییش ملکه قوم ماساگت یا �ماساژت� تباری ترک داشته و در نواحی آذربایجان می زیسته است. اما واقعیت اینست که سکاها قومی ایرانی تبار بودند که در نواحی شمال شرقی ایران و در حوالی جیحون می زیستند نه در نواحی ارس و به گویش و زبانی از خانواده هندواروپایی تکلم داشتند. این ادعای پان ترک ها که همواره بر کشته شدن کوروش بزرگ تحت عنوان �شاه فارس ها� به دست تهم رییش تحت عنوان ملکه �ترک ها� که او را توموریس یا انا تومروس "به ترکی آذربایجانی: ANA T�MR�S"� به معنی ( مادر تومروس ) می خوانند، تکیه بر این روایت هرودوت مورخ یونانی قرن ۵ پیش از میلاد دارد که بیش از یک قرن پس از کوروش کبیر می زیسته و روایت مرگ کوروش را در تاریخ هرودوت نوشته. درحالیکه چگونگی مرگ کوروش کاملاً مشخص نیست و روایت های مختلفی در ارتباط با مرگ کوروش وجود دارد.
ابن سینا
پان ترک ها مدعی اند که ابن سینا ترک بوده است ضیا گوک آلپ دربارهٔ توران می گوید: �فرزندان اوغوز خان هرگز نباید توران را فراموش کنند. سرزمینی که با آتیلا، ابونصر فارابی، الغ بیگ، ابن سینا پیوند خورده است. سرزمین ترکان نه ترکیه و نه ترکستان، بلکه توران بزرگ است�. همچنین ترکیه فعلی نیز او را ترک میداند. و بر ایرانی تبار بودن او و شاگردش ابوالحسن بهمنیار دلایل متعددی وجود دارد که دهخدا به طور مفصل به آن اشاره کرده است.
بابک خرمدین
پان ترک ها مدعی اند بابک ترک تبار بوده است و نام وی بای بک است، اما اکثر منابع معتبر نام وی را بابک و پاپک نام برده و او از نژاد ایرانی بوده است.
نظامی
زمانی استالین ادعا کرده بود که نظامی گنجوی شاعر ایرانی متعلق به آذربایجان اتحاد جماهیر شوروی است. پس از فروپاشی شوروی، جمهوری آذربایجان نیز بر همین نکته پافشاری می نماید تا حدی که کاشیکاری و سنگ نبشته و اشعار فارسی مقبره او را تخریب نموده اند و اشعار فارسی را برداشته و ترجمه آن اشعار به ترکی را جایگزین آن نموده اند.
به عقیده ایوان استبلین کامنسکی رئیس بخش شرق شناسی دانشگاه سن پترزبورگ آثار نظامی به فارسی است و حتی زبان آذری را نمی دانسته است و قوم گرایان پان ترکیست دیوان یک شاعر دیگر به نام نظامی قونوی ( از دوران حکومت عثمانی ) را به نظامی گنجوی منسوب نموده اند.
همچنین کامنسکی در رابطه با مجسمه نظامی در یکی از میدان های آن شهر و تحریف تاریخ می گوید: برای نمونه ادعا آن ها یک مجسمه در میدان کامنوگورسک نصب کردند و او را شاعر بزرگ آذربایجانی نامیدند و می گویند چون در سرزمین امروزی به نام جمهوری آذربایجان زندگی می کرده پس ترک تبار است. در سال ۲۰۰۷ نوروزعلی محمداف، دانشمند فرهنگی تالش بخاطر پشتیبانی از فرهنگ تالشی به زندان روانه شد. یکی از اتهامات دولت جمهوری آذربایجان علیه وی این بود که نظامی گنجوی را در یک نشریه، غیرترک و اهل تالش خوانده بود
در حالی که در اتحاد جماهیر شوروی سابق و نیز در جمهوری آذربایجان، نظامی به عنوان شاعر ترک یا شاعر آذربایجان معرفی می شود، منابع نشان می دهد که وی به زبان ترکی گویش نمی کرده و شعر ترکی ندارد.
بیرونی
هجوم اقوام ترک به قلمرو خوارزم در قرن ۴ هجری باعث گسترش فرهنگ ترکی در منطقه آمو دریا و خوارزم گردید و بسیاری از روستاها نام ترکی گرفتند، اما ابوریحان بیرونی خوارزمی زبان مادریش همان زبان آریایی خوارزمی بود؛ و خود او اقرار می کند که معنی و کیفیت و مقادیر ماه های ترکان را نمی داند و کوشش پان ترکیست ها برای مصادره کردن این دانشمند ایرانی از هر سو باطل است.
پان ترکیسم و شوروی
تحریف تاریخ در شوروی
امسال، در مدارس شوروی، از دو درس تاریخ و علوم اجتماعی، امتحان نهایی به عمل نخواهد آمد، چرا که در چند دههٔ گذشته، تاریخ آن کشور به صورت کاملاً تحریف شده ای در کتاب های درسی مورد بحث قرار گرفته است.
روزنامهٔ ایزوستیا
پیشینهٔ تلاش برای تجزیهٔ آذربایجان از ایران، به دوران جنگ جهانی اول و تبلیغات پان ترکی عثمانی ها در ایران می رسد که در این راستا، مساواتی ها نام اران و شروان را به جمهوری آذربایجان تغییر دادند که بعد از سرنگون شدن دولتشان توسط بلشویک ها، این نام تداوم یافت. اسنادی از سال های نخستین پادشاهی رضاشاه وجود دارد که حاکی از تشکیل کمیته ای در اران و شروان ( آذربایجان شوروی ) در ۱۳۰۵ شمسی و فعالیت های تبلیغی آن دربارهٔ ضرورت تجزیه و جدایی ایران است.
از جمله کتاب های تاریخی در این زمینه، �اسناد روابط ایران و شوروی� به کوشش محمود طاهر احمدی، �آذربایجان در موج خیز حادثه؛ نگاهی به مباحث میلیون ایران و جراید باکو در تغییر نام اران به آذربایجان ۱۲۹۶–۱۲۹۸ شمسی� با مقدمهٔ کاوه بیات و �توفان بر فراز قفقاز ( نگاهی به مناسبات منطقه ای ایران و جمهوری های آذربایجان، ارمنستان و گرجستان در دوره نخست استقلال ۱۹۱۷–۱۹۲۱ ) � ویراستهٔ کاوه بیات، هستند.
در فصل سوم عهدنامهٔ گلستان چنین آمده است:
اعلی حضرت، قدرقدرت… ایران به جهت ثبوت دوستی… که به. . ایمپیراطور کل ممالک روسیه دارند… ولایات قراباغ و گنجه که الان موسوم به بلزاتوپول است و اولکای خوانین نشین شکی و شیروان [شروان] و قبه و دربند و بادکوبه و هرجا از ولایت طالش را با خاکی که الان در تصرف دولت روسیه است و شمال داغستان و گرجستان و محال شوره کل و آچوق باش و گروزیه و منگریل و آبخاز و تمامی اولکا و اراضی که در میانهٔ قفقازیه و سرحدات ممینةالحاله بوده و نیز آنچه از اراضی دریایی قفقازیه الی کنار دریای خزر متصل است، مخصوص و متعلق به ممالک ایمپریه روسیه می دانند.
جلال متینی، به استناد این متن مربوط به دوران قاجار، اصطلاح آذربایجان را برای منطقهٔ فرارود ارس را رد می کند.
جعل هویت اقوام غیرتُرک قفقاز
ویرایش
گروه های قوم گرای افراطی ترک و طرفداران نظریه شبه علم پان ترکیسم امروزه ادعا می کنند که چرکس ها تباری ترک دارند، اما هیچ مدرک و سند علمی برای تأیید این ادعا منتشر نشده است و این ادعا حتی توسط خود چرکس ها نیز به شدت رد و تکذیب شده است. تحقیقات بی طرف، زبان شناسان و مورخان در سراسر جهان به این نکته اشاره دارد که زبان های چرکسی هیچ شباهتی با زبان های تُرکی ندارد. به گفتهٔ مورخان مختلف، نژاد چرکسی مربوط به قبایل سند - مایوت می باشد و این ادعا را که چرکس ها نژاد ترک دارند را کاملاً رد می کند.
ارمنستان
براساس ایده های پان ترک ها کل کشور ارمنستان کنونی به عنوان �سرزمین تاریخی آذربایجان� معرفی می شود؛ پان ترک ها ادعا می کنند که مردم آذربایجان همواره اکثریت را تشکیل داده اند و باید به سرزمین های اجدادی خود برگردند.
از جمله سازمان های حامی این ایده �جمهوری آذربایجان غربی در تبعید�، �جمهوری گویچه زنگه زور� یا �اتحادیه بازگشت آذربایجان غربی�، هستند، تحت حمایت دولت الهام علی اف قرار دارند. علاوه بر حمایت و توجه دولت و رسانه های دولتی آذربایجان، ۲۴ نماینده مجلس نیز عضو این سازمان ها هستند هستند.
در ایران
یکی از اقدامات پان ترک ها طراحی نقشه هایی برای ادعای های عرضیست. بعضی از این نقشه ها، تا حد ادعای کل نیمهٔ غربی ایران پیش می روند.
پان ترکیسم در استان های ترک زبان ایران و به ویژه در آذربایجان، به عللی چون اختلاف مذهبی بین آذربایجان و ترکیه، جنگ های طولانی بین ایران و عثمانی و تجارب تلخ اشغال آذربایجان ( ۱۲۹۳ تا ۱۲۹۷ و ۹۶۳ شمسی ) از سوی نیروهای عثمانی، زمینه ای برای رشد قابل ملاحظه نداشته و به طور کلی بیش از آن که درون جوش باشد، پدیدهٔ ناپایداری بوده است
پس از انقلاب اسلامی و بعد از آن، فروپاشی شوروی، روزنامه های جمهوری اسلامی ایران، خبری منتشر کردند مبنی بر اینکه گروهی از اهالی آذربایجان شوروی سابق، بدون انجام مقررات قانونی و گرفتن ویزا، به آب زده و از رود ارس عبور کردند و به ایران وارد شدند. مسئولان جمهوری اسلامی این امر را به عشق شدید به اسلام و تشیع تلقی کردند، در حالی که حقیقت حاکی از آن است که این حرکت نمادین، دستوری از دولت باکو جهت نمایش علاقهٔ مردم فرارود ارس برای یکپارچه سازی جمهوری آذربایجان و آذربایجان بود.
حیدر علی اف، رئیس جمهوری وقت جمهوری آذربایجان، هنگامی که در حکومت کمونیستی شوروی در اوج قدرت بود، همواره به تجزیهٔ ایران نظر داشت. او گفته بود که شخصاً آرزوی یکپارچه سازی آذربایجان [ایران] و آذربایجان شوروی را داشته است. وی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، با تغییر خط مشی سیاسی از کمونیسم به کاپیتالیسم، جز طرفداران دوآتشهٔ دموکراسی آمریکایی شد و به تصور اینکه کمپانی های نفتی آمریکایی و دولت ایالات متحده، در تجزیهٔ ایران به او کمک خواهند کرد، کوشید تا به دست آمریکا و معدود پان ترک های ساکن قارهٔ آمریکا و اروپا، به رؤیای استالین و پان ترکیسم، جامهٔ عمل بپوشاند.
در ماه ژوئن ۱۹۹۷، کنگره ای به نام �نخستین کنگرهٔ جهانی آذربایجانی ها� در میان تشنجات فراوان در لس آنجلس برگزار شد. عده ای در آن کنگره، در پی تجزیهٔ آذربایجان ایران بودند و اصرار می ورزیدند که بایستی از سفیر آذربایجان شوروی سابق نیز برای شرکت در این جلسه دعوت می شد. این افراد اجازهٔ ورود پرچم ایران را ندادند. روزنامه های فارسی زبان منطقه، عموماً، و نیز عده ای از ایرانیان آذری، علناً، به جنگ این تجزیه طلب ها رفتند. بر خلاف تبلیغات، عدهٔ کمی در آن کنگره شرکت جستند که یکی از اعضای کنگره، جواد هیئت بود.
در ایران پان ترکیسم بر روی چند موضوع به گونه ای برجسته متمرکز شده است و این جریانات مورد تحریف و وارونه نمایی در جهت مصادره به مطلوب اندیشهٔ پان ترکیسم قرار گرفته است:
ضعیف نشان دادن و وابسته کردن زبان فارسی تنها به فارسی زبانان و کم رنگ کردن نقش زبان فارسی به عنوان زبان رسمی و مشترک اقوام ایرانی.
نشان دادن تباری غیرایرانی برای آذری ها ( درحالی که آزمایش های DNA نشان می دهد آذری ها بیشتر ایرانی هستند تا ترک ) .
ارائهٔ آمارهای جمعیتی غیر از آمار رسمی کشور نظیر ۴۰ میلیون ترک ساکن در ایران.
یکسره رد کردن وجود اصطلاح، تبار آریایی، تاریخ ایران باستان و همچنین القاء این موضوع که واژه و نام ایران پیشینه ای ندارد.
تحریف قراردادهای ترکمنچای و گلستان و اشاره به دو تکه شدن کشوری به نام آذربایجان در پی این قراردادها.
ترک خواندن مردم، مادها، سکاها، سومری ها، عیلامی ها، اورارتویی ها، میتانی ها، منائی ها، هیتی ها، کاسی ها، لولوبی ها، اشکانی ها، تورانی ها و مشاهیری چون، ابن سینا، مولانا ابوریحان بیرونی، نظامی گنجوی، بابک خرمدین و… ( درصورتی که خاورشناسان و تاریخ دانان غیر پان ترک، ترک تبار بودن اقوام و افراد یادشده را همواره رد کرده اند ) .
تاختن به بزرگان و نام آوران فرهنگی و تاریخی کشورهای پیرامون به ویژه ایران.
ترک خواندن شهرهای سقز، سنندج، کرمانشاه، مهاباد ( درحالی است که اکثر شهرهای فوق کمتر از ۲۰ خانوار ترک در آنجا زندگی می کنند )
دیگر فعالیت های پان ترکیسم در ایران عبارتند از:
دست بردن در جای نام ها برای مصادرهٔ این نام ها به سود خود: فارسستان ( ایران ) ، قشقایستان ( استان فارس ) ، آذربایجان جنوبی ( آذربایجان ایران ) و….
تحلیل های ناکارشناسانه و کاملاً نادرست در مورد زبان های ترکی و فارسی و… مبنی بر قانونمند و توانمند بودن زبان های ترکی و مغولی و ناتوانی زبان فارسی
مطرح کردن زبان ترکی به عنوان تنها فاکتور هویت آذری های ایران، در صورتی که هویت هر انسان از سه فاکتور: ملیّت نژاد زبان تشکیل می شود.
یکی از دیگر اقدامات دیگر پان ترک ها در ایران پرچم سازی برای تجزیه مناطقی از ایران است.
سید جواد طباطبایی طی گفت وگویی که با مهرنامه در تابستان سال ۱۳۹۲ داشت، �مبنای اندیشهٔ پان ترکیسم را درآمیختگی نوعی فراموشی تاریخی با افسانه بافی های به ظاهر تاریخی می داند که بدل به ملغمه ای از بی سوادی و بی شعوری شده است�.
منتقدان
کشورهای هدف اندیشهٔ پان ترکیسم و کشورهای ناخرسند از این اندیشه عبارت اند از: ارمنستان، روسیه، ایران، چین، یونان، قبرس، عراق، سوریه، گرجستان، بلغارستان، افغانستان و تاجیکستان.
مصطفی کمال پاشا ( آتاترک ) ، یکی از منتقدان ایدئولوژی های فراکشوری و جهانی مانند پان ترکیسم بود و ترجیح می داد ناسیونالیسم را در داخل مرزهای ترکیه جایگزین آن کند؛ هرچند اقدامات او در راستا و به سود پان ترکیسم انجام پذیرفت.
پان ترکیسم مشابه احساسات سایر گروه های ملی است، به استثنای این که در پی کسب نوعی آرایش سیاسی است تا به جای یک گروه ملی خاص تمامی مردم ترک تبار را دربرگیرد؛ بنابراین، ناسیونالیسم ترکی یک جنبش فراملی است که در صدد تشکیل واحدی سیاسی مبتنی بر روابط فرهنگی مردم ترک تبار است. هر چند از محبوبیت این جنبش به تدریج کاسته شده و در طی تاریخ معاصر به حرکت خود ادامه داده، اما به طور کلی بیشترین حمایت از این جنبش، در خلال و پس از فروپاشی امپراتوری هایی که در محدودهٔ مردم ترک تبار بودند، و به طور محسوس تر در جریان افول امپراتوری عثمانی و روسیه به عمل آمده است.
یکی از اولین نویسندگانی که از احتمال تشکیل جنبش ملی ترک خبر داد، شرق شناس آرمین وامبری بود که در دههٔ ۱۸۶۰ نوشتن در خصوص این موضوع را آغاز کرد. با وجود این مشهورترین مدافع ناسیونالیسم ترکی اسماعیل بای گاسپرینسکی ( ۱۸۵۱–۱۹۱۴ ) [قازپیرعلی] اهل کریمه بود که خواستار وحدت ترک های روسیه شد و نشریهٔ ترجمان را تأسیس کرد که در آن از زبان ساده شدهٔ �ترکی عثمانی� استفاده می شد. گاسپرینسکی پیش بینی کرد که با ابداع زبانی که به راحتی هم برای �قایقران بُسفری� و هم برای یک �ساربان کاشغری� قابل درک باشد، در نهایت �اتحاد ترکی� و �اتحاد اسلام� شکل خواهد گرفت. گاسپرینسکی از تأثیر بالقؤه رسانه های چاپی بر مردم به شدت آگاه بود و با جدیت به افزایش شمارگان روزنامهٔ خود با هدف برقراری وحدت بیشتر میان گروه های متفاوت ترکان از طریق ایجاد زبانی مشترک اقدام کرد.
با پایان سدهٔ نوزدهم، ترویج زبان مشترک ترکی گاسپرینسکی ( زبان واحد یا زبان مشترک ) توسط جنبش اصلاح طلب �جدیدها� مورد حمایت قرار گرفت. مع هذا، این حمایت یکپارچه نبود و ابراز مخالفت از سوی برخی از گروه های قومی خاص نظیر قزاق ها که ترجیح می دادند زبان قزاقی متمایزی به وجود آورند مشهود بود. این شکاف در جنبش در طی �کنگرهٔ سراسری مسلمان�، در سال ۱۹۱۷، در دوران حکومت دولت موقت در روسیه انعکاس یافت، این کنگره از بهره گیری زبان مشترک ترکی گاسپرینسکی به عنوان وسیله ای آموزشی در مدارس طبقات بالای اجتماع حمایت کرد. با وجود این، در مدارس ابتدایی و دبیرستان ها زبان ملیِ منطقه زبان اصلی بود؛ جایگاه زبان مشترک ترکی به موضوعی الزامی و ثانویه تنزل یافت. در جریان اغتشاشات سیاسی سال ۱۹۱۷، تحقق �جنبش ملی متحد ترک� با شکست مواجه شد: در عوض اکثر فعالیت های سیاسی بر هر یک از گروه های ملی منفرد یا بر موجودیت های سیاسی ازلی نظیر بخارا و خیوه متمرکز شد.
در جریان فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، آرمان های ناسیونالیسم ترکی برجستگی سیاسی مجدد فروپاشی فدراسیون روسیه امید تازه ای برای پان ترکیسم به وجود آورد. با وجود این که در محدودهٔ آسیای مرکزی جنبش های سیاسی خاصی نظیر حزب قزاق �آلاش� و حزب ازبک �بیرلیک� در صدد ایجاد وحدت بیشتر ترک ها بودند، چنین اظهاراتی از سوی دیگر گروه های ملی منطقه، نظیر ترکمن ها و قرقیزها با بدبینی تلقی شد، زیرا آن ها بیمناک بودند که این مسئله تبدیل به وسیله ای برای غلبهٔ گروه های ملی بزرگ تر شود. با وجود این، فدراسیون ازهم گسیخته احتمالاً کارآمدتر خواهد بود و بسیاری از حکومت های منطقه وقتی در سال ۱۹۹۳ توافق کردند الفبای لاتین جایگزین الفبای سیرلیک شود گامی به سوی این هدف برداشتند. در حالی که ترکیه پنج حرف به الفبای خود اضافه کرد که بیانگر صداها در زبان های آسیای مرکزی است.
از میان اقوامی که امروزه ترک نام گرفته اند بسیاری از اقوام نام برده در زیر در تاریخ قدیم هیچ گاه خود و قوم خود را ترک نمی نامیدند. در مورد بخشی از این اقوام ساکن آسیای میانه تنها پس از وارد شدن نظریه پان ترکیسم توسط آرمین وامبری و فرستادهٔ پنهانی وزارت خارجه بریتانیا به منطقه این نام رفته رفته برای این اقوام نیز رواج یافت. این اقوام عبارتند از:
باشقیرها، تاتارها، قزاق ها، قره قالپاق ها، نوقایی ها، قره چای ها بالکارها، قموق ها، آلتایی ها، آذری ها، شاهسونها، قرائی ها، قشقاییها، افشارها، خلج ها، گاگائوزها، اویغورها، خاکاس ها، چولیم ها، ازبک ها، سالارها، اویغورهای ساری، چوواش ها، یاقوت ها، دولگان ها.
نسل کشی
ضیا گوک آلپ رهبر جنبش پان ترکیسم شیوهٔ تحقق ایدئولوژی پان ترکیسم را در کتاب خود، اصول ترک گرایی ( به ترکی: تورک چولوقون اساس لری ) بیان داشته است. وی می نویسد: �استحاله و حتی بیرون راندن اقوام غیرترک از ترکیه و کشورهایی که عناصر غیرترک در آن ها سکنی دارند، شرایط عمده برای ایجاد فرهنگ ترکی است. البته در این زمینه اقدام های بسیاری صورت گرفته است، اکنون نیز ادامه دارد و آنچه صورت می پذیرد، اندک هم نیست�.
نظر ضیاء گوک آلپ آلپ پیرامون استحاله و بیرون راندن اقوم غیرترک از محدودهٔ امپراتوری عثمانی به نسل کشی و قتل عام ارمنی ها و یونانی ها در سال های ۱۳۳۳–۱۳۳۴ق/۱۹۱۵–۱۹۱۶م و بیرون راندن اقوام غیرترک از آسیای صغیر انجامید که ترکان جوان در این ماجرا نقشی عمده داشتند.
نسل کشی ارمنی ها
پان ترکیسم به عنوان عامل مستقیم در نسل کشی ارمنی ها در اواخر سال ۱۹۱۵ که انور پاشا در آن درگیر بود مطرح می شود که به عنوان تلاش برای حذف اقلیت های غیرترک و غیرمسلمان از اواخر دورهٔ عثمانی به منظور پرورش دولت جدید پان ترکی مطرح است.
از اواخر سال ۱۹۱۴ و اوایل ۱۹۱۵ م کشتار ارمنی ها در ترکیهٔ امروزی آغاز شد که در طول سال های ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ م ادامه یافت. به گفتهٔ عنایت الله رضا، دربارهٔ تعداد کشته شدگان ارمنی اختلاف نظر است. مآخذ ترک شمار ارمنی های کشته شده را، ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفر نوشته است. مآخذ فرانسوی در این باره اتفاق نظر ندارند؛ برخی تعداد کشته شدگان را ۵۰۰ هزار نفر و برخی ۱٫۵ میلیون نفر ذکر کرده اند. حتی در دانشنامهٔ شوروی نیز شمار کشته شدگان و تبعیدشدگان یکسان نیست. در چاپ دوم این دانشنامه تعداد ارمنی های کشته و آواره شده ۱ میلیون نفر و در چاپ سوم این دانشنامه تعداد کشته شدگان را، ۱٫۵ میلیون نفر و آواره شدگان را، ۶۰۰ هزار نفر ذکر شده است.
در دانشنامهٔ تمدن مسیحیت، تعداد کسانی که به قتل رسیدند یا آواره شده اند تا بمیرند را بین ۱ تا ۱٫۵ میلیون ارمنی — بیش از نصف جمعیت ارمنی در امپراتوری عثمانی آن زمان — ثبت شده است.
به گفتهٔ ریچارد هوهانیسیان تعداد ارمنی های کشته شده در این کشتار، ۱٫۵ میلیون نفر ذکر شده است
نسل کشی یونانی ها
نسل کشی یونانی ها واژه ای است که از سوی برخی از پژوهشگران جهت اتفاقی که برای مردم یونانی تبار امپراتوری عثمانی در طول و پس از جنگ جهانی اول رخ داد اطلاق می شود؛ که در طی آن یونانی ها همچون ارمنی ها و آشوری ها مورد آزار و اذیت و کشتار و اخراج از کشور و پیاده روی های مرگ آور توسط ترک های جوان و کمالیست ها قرار گرفتند. جورج دابلیو رندل از وزارت خارجه بربتانیا در میان سایر دیپلمات ها از تبعید و قتل و عام یونانی ها پس از آتش بس سخن به میان آورد. تخمین ها از کشته شدن صدها هزار یونانی تبار در خلال این آزار و اذیت ها سخن می گویند.
نسل کشی آشوری ها
در کنار نسل کشی یونانی ها و ارمنی ها، کشتار آشوری ها در محل به دست پان ترک های ترکان جوان در رژِیم عثمانی صورت پذیرفت. در طی سال ۱۹۲۲ طی یادداشتی از شورای ملی آَوری - کلدانی تخمین زده شد ۲۷۵٬۰۰۰ نفر آشوری به دست ترکان کشته شدند.
کردها
بر اساس مجلهٔ تحقیقات نسل کشی، با رهبری گروه ترکان جوان برنامهٔ از بین بردن هویت کردها، اخراج آن ها از سرزمین اجدادیشان و جابه جایی آن ها در گروه های کوچک تر انجام شده است. در این دوره کردها مجبور به جابه جایی و پیاده روی های مرگ آور و اجبار به ترک کردن گردیدند. ترکان جوان این برنامه را در طول جنگ جهانی اول اجرا کردند که در طی آن ۷۰۰ هزار کرد مجبور به جابه جایی اجباری شدند که در میان این جابه جایی های اجباری ۳۵۰ هزار نفر از آنان از بین رفتند. این کردها توسط گروه ترکان جوان مجبور به راهپیمایی های مرگ آور شبیه به آنچه برای ارمنی ها اتفاق افتاد شدند. که بخشی از برنامه ای بود که برای از بین بردن هویت کردها در ترکیه انجام شد. همچنین این جنبش دلیلی است بر نگاهی که دولت ترکیه تا سال ۱۹۹۱ بر کردها داشته است. در تلاشی برای انکار هویت کردها دولت ترکیه تا سال ۱۹۹۱ کردها را جزو ترک های کوهستانی رده بندی می کرد.
کشتار درسیم
در سال ۱۹۳۸ و ۱۹۳۷ تعداد ۶۵ تا ۷۰ هزار کرد علوی کشته و هزاران نفر تبعید شدند.
تغییر نام های جغرافیایی در ترکیه
تغییر نام های جغرافیایی در ترکیه از سال ۱۹۱۳م تا زمان حاضر در دوران امپراتوری عثمانی و جمهوری ترکیه در فواصل معین و پیاپی در قسمت بزرگی از مناطق جغرافیایی آن خطه صورت گرفت. جمهوری ترکیه به منظور ادامهٔ سیاست ترک سازی و تحکیم زبان اصلی ( با اعلام زبان ترکی به عنوان زبان رسمی آن کشور ) خود شروع به تغییر نام های تاریخی آن مناطق جغرافیایی که منشأ آن نام ها از ( ارمنی، یونانی، آشوری، گرجی، بلغاری، کردی، عربی و لاز ) بود به نام های تُرکی تغییر یافت. ترکان جوان ( کمیته اتحاد و ترقی ) ، بعد از به قدرت رسیدن ( کودتای ۱۹۱۳م ) طی یک سیاست ازپیش پی ریزی شده، پاکسازی قومی غیرمسلمانان ( نسل کشی ارمنی ها، نسل کشی آشوری ها، نسل کشی یونانی ها ) ، شروع و در طی آن پاکسازی قومی وزیر جنگ اسماعیل انور طی حکمی در ۶ اکتبر ۱۹۱۶م صادر و اعلام نمود که:
تصمیم گرفته شده است که ولایت ها، بخش ها ( مناطق ) ، شهرها، روستاها، کوها و رودها که نام های آنان متعلق به ملل غیرمسلمانان مانند ارمنی، یونانی، آشوری می باشد به تُرکی تغییر یابد. بدین منظور از این لحظه برای رسیدن به هدف اصلی ما از فرصت بدست آمده استفاده نمایید. ( ادارهٔ کل بایگانی دولت جمهوری ترکیه، استانبول ) ( Vilayet Mektup�uluğu, no. 000955, 23 K�nunuevvel 1331 ( ۶ اکتبر ۱۹۱۶ ) Ordinance of Enver Paşa )
انور پاشا نام های جغرافیایی متعلق به اقلیت های مسلمانان ( اعراب، کردها ) به دلیل نقش آنان در دولت عثمانی تغییر نداد. فرمان او الهام بخش بسیاری از روشنفکران ترکیه برای حمایت از چنین اقداماتی شد
ناسیونالیسم تُرک، ( ملی گرایی ) و سکولاریسم این دو اصل از شش اصول اصلی بنیان گذار جمهوری ترکیه بود. هدف مصطفی کمال آتاترک به عنوان رهبر در دهه های آغازین جمهوری ترکیه برای تشکیل یک دولت و ملت واحد و یک رنگ از طریق بقایای باقی مانده امپراتوری عثمانی بود. در طول سه دههٔ اول جمهوری ترکیه برای ایجاد ترکیهٔ جدید هدف اصلی سیاست، ترک سازی و تغییر نام های جغرافیایی بود.
نقشه هایی در شهر لایپزیگ، آلمان منتشر شد به نام ( اطلس بزرگ جهان ) که در آن نقشه سرزمین های تاریخی ارمنستان، کردستان و لازستان، را نشان می داد، واردات آن نقشه ها به ترکیه ممنوع شد. روزنامه نگار و نویسندهٔ تُرک به نام آیشه هور پس از مرگ آتاترک و طی دورهٔ جمهوری دموکراتیک ترکیه در اواخر ۱۹۴۰–۵۰م اشاره کرده بود که:
�نام های زشت، تحقیرآمیز، توهین آمیز و استهزاءآمیز حتی اگر آن نام ها تُرکی بود در هدف تغییرات قرار گرفت. � اسامی شهرها یا مناطق جغرافیایی که به پسوند ( قرمز - کلیسا یا ناقوس، زنگ - این نوع اسامی جزء اسامی زشت و ناپسند خوانده شد ) ختم می شد تغییر یافتند. به طور مثال شهر ( Saranta Ekklisi�s ) یکی از شهرهای باستانی یونانی ها که به معنی ( چهل کلیسا ) می باشد در سال ۱۹۲۳م توسط دولت ترکیه به نام ( Kırk Kilise ) با همان معنی یونانی یعنی چهل کلیسا تغییر یافت ولی در سال ۱۹۲۴م نام این شهر به ( Kırklareli ) تغییر نام یافت به معنی ( مکانی که نفت پیدا شد ) . "
دولت ترکیه برای توجیه تغییر نام های جغرافیایی جلوگیری از ( تجزیه طلبی ملت ها ) نامید. یک کمیسیون ویژه برای تغییر نام ها تحت نظارت وزارت کشور ایجاد شد. این کمیسیون از استادان دانشگاه ها، سیاستمداران، ژنرال های نظامی و زبان شناسان که از سراسر کشور گرد هم جمع شده بودند تشکیل شد. در میان مشارکت کنندگان این کمیسیون از اعضای ادارهٔ ستاد ارتش و وزارت دفاع، وزارت آموزش و پرورش و همچنین از استادان تاریخ و جغرافیا دانشگاه آنکارا نیز دیده می شدند. این کمیسیون موفق شد حدود ۲۸٬۰۰۰ نام های جغرافیایی را تغییر دهد، که شامل ۱۲٬۲۱۱ نام روستا و شهرها و ۴۰۰۰ نام های کوه، رودخانه و دیگر نام های جغرافیایی و غیره بوده است. این رقم نیز شامل نام خیابان ها، بناهای تاریخی، مقبره ها، لوحه های تاریخی، محله ها و محلات و سایر مولفه هایی که برخی از مناطق کوچک شهرداری ها را تشکیل می دادند.
در سال ۱۹۲۷م همهٔ نام های خیابان ها و میدان ها استانبول که نام تُرکی نداشتند تغییر یافت. این کمپین تا سال ۱۹۷۸م به کار خود ادامه داد و پس از کودتای نظامی سال ۱۹۸۰م در سال ۱۹۸۱–۸۳م دوباره کار خود را آغاز نمود.
در طول تنش بین شورشیان منطقهٔ کُردنشین و دولت ترکیه تمرکز کمپین برای تغییرات نام ها بیشتر در آن مناطق بوده است. در سال ۱۹۸۱م دولت ترکیه در تیتر روزنامه ای که اختصاص داده شده بود به نام های روستاهای تُرکی ( K�ylerimiz، به معنی روستای ما ) که اظهار داشته بود:
�حدود ۱۲۰۰۰ نام روستاهایی که غیرتُرکی هستند و قابل فهم نیستند و از ریشه غیرتُرکی منشأ گرفته شده اند و باعث سردرگمی شده شناسایی شدند و نام های تُرکی جایگزین آن ها شد. � توسط کمیسیون تشکیل شده برای تعویض نام های خارجی تحت نظارت وزارت کشور.
ولی ده ها اسامی تغییر یافته شده بسیار شبیه اسامی بومی می باشد به طور مثال: ( Aghtamar ) ، نام ارمنی است به ( Akdamar ) تغییر نام داده شده است.
اتهام دخالت در کشتار خوجالی
ایاز مطلب اف رئیس جمهوری سابق آذربایجان که به خاطر کشتار خوجالی مجبور به استعفا از این مقام شد حزب پان ترکیست جبهه خلق آذربایجان را به دست داشتن در این کشتار متهم کرده است وی در مصاحبه با روزنامه چکی نزاویسمایا گازتا در این باره می گوید:
آنگونه که از سخنان غیر نظامیان فراری از خوجالی استنباط می شود، تمام این قضیه برای ایجاد بهانه ای به منظور مجبور نمودن من به استعفاء طراحی شده بود. فکر نمی کنم که ارمنیان که رویه بسیار حساب شده ای در چنین موقعیت هایی دارند، این فرصت را برای آذربایجانی ها فراهم کنند که اسنادی برای متهم نمودنشان به اقدامات نژادپرستانه به دست آورند. می توان دریافت که کسانی علاقه مند بودند تا تصاویر قربانیان خوجالی در جلسه شورای عالی ( مجلس ) آذربایجان به نمایش در آید تا تقصیر این مسائل به گردن من انداخته شود. اگر من ( علناً ) اعلام کنم که متهمان از جناح مخالف ( مخالفان دولت وقت جمهوری آذربایجان یعنی عمدتاً حزب " جبهه خلق " به رهبری " ابوالفضل ایلچی بیگ "، رئیس جمهور بعدی آذربایجان ) هستند، آن ها خواهند گفت که من قصد بی اعتبار نمودن آن ها را دارم.
حجه السلام سید حسن عاملی امام جمعه اردبیل نیز در خطبه های نماز جمعه اردبیل به تاریخ هشتم اسفند ۱۳۸۹ گروه ارگنه کن و پانترکهای آذربایجان را به دست داشتن در این کشتار متهم کرد و در این باره گفت:
سازمان مخوف 'ارگنه کن ' که سازمانی مخفی و با عضویت نیروها ی نظامی و ملی گراهای افراطی ترکیه بود در این جنایت و محاصره و قتل عام شیعیان آذری در خوجالی نقش اساسی داشته است.
او این کشتار را برنامه ریزی گروه های غرب گرا، بشدت ملی گرا و ضد ایرانی جمهوری آذربایجان برای فروپاشی دولت ایاز مطلب اف رئیس جمهور وقت آذربایجان و قدرت گرفتن ابوالفضل ایلچی بیگ که گرایش های پان پان ترکیسمی داشت خواند.
تأثیر نازیسم بر پان ترکیسم
پان ترکیسم در سال ۱۹۴۰ مجذوب تبلیغات نازیسم شد آلمان در واقع امیدهای پان ترکیست ها را طی جنگ جهانی دوم افزایش داد. در آن سال ها پان ترکیست ها به طور آشکار اتهام فاشیست بودن و تأثیرگذاری آلمان بر مفهوم نژادپرستی خود را رد می کردند. بر اساس استدلال آن ها نژادپرستی بومی اختراع بومی بوده است. به اعتقاد آن ها خون بهترین و شاید تنها پیوند معنی دار ترکی به عنوان یک نژاد بزرگ و خارق العاده و برتر از همه نژادهای دیگر است. بزرگ ترین خطر تهدیدکننده نژاد ترک آمیزش خون ترکی با خون سایر نژادها بود. به اعتقاد آنها، همین سایر نژادها یعنی اقلیت های آن زمان امپراتوری عثمانی باعث سقوط نژاد ترک شده اند. جامعه شناسان و فیزیکدانان گوناگون تلاش می کردند تا برای توجیه وجود نژادها و تفاوت میان آن ها �شواهد و مدارک� ارائه دهند. دانشمندان وابسته به محافل پان ترکیست، نظیر دکتر مصطفی حقی آکانسل نیز با انتشار برخی کتاب ها مدارک ظاهراً تأییدکننده نظریه های نژادی و کاربرد آن ها در مورد ترک را مورد بررسی قرار دادند
نیهال آتسیز، از تئوری نازی ها، سبیل و سبک مو ( haircut style ) آدولف هیتلر دفاع می کرد. آلپ ارسلان تورکش، در جنگ جهانی دوم طرفدار آدولف هیتلر بود و ارتباط نزدیکی با رهبران نازی در آلمان برقرار کرد. بسیاری از گروه های پان ترکی در اروپا، متحد با آلمان نازی بودند یا از آن حمایت کردند؛ چه هنگام آغاز جنگ جهانی، چه قبل تر از آن. ترک - تاتارهای ساکن رومانی، با گارد آهنی ( که از سازمان نازی الگو گرفته بود ) همکاری
می کردند.
شخصیت های پرآوازه
ضیا گوک آلپ از اندیشمندان متأخر پان تورانیسم محسوب می شود که مقام و جایگاه ویژه ای در میان پان ترکیست ها دارد و پدر پان ترکیسم لقب گرفته است. از نظر وی میهن ترکان نه ترکیه است و نه ترکستان بلکه توران بزرگ کشور جاودانی آنان محسوب می شود. وی برای پیشبرد آمال خود تئوری هایی در زمینهٔ اقتصاد، جامعه شناسی و سیاست و… ارائه داد که هر کدام باب ویژه ای در زمینهٔ پان ترکیسم محسوب می شود.
ابوالفضل ایلچی بیگ، دومین رئیس جمهور جمهوری آذربایجان به تاریخ ۱۹۹۲–۱۹۹۳
احمد آقااغلو
آلپ ارسلان تورکش
علیمردان توپچوباشوف
عسگر آقایف
انور پاشا
فؤاد کوپرولو
حسین نهال آتسیز
عیسی آلپ تکین
اسماعیل گاسپیرالی
محمدامین رسول زاده
محمدامین یورداکول
مصطفی شوکای
نجات سنچر
نوری پاشا
نورسلطان نظربایف
عمر سیف الدین
مصطفی کمال آتاتورک
صدری مقصودی ارسل
طلعت پاشا
تکین آلپ
یوسف آقچورا
میرسعید سلطان قلی اف
منابع ها.
• ↑ "Pan - Turkism | political movement, Turkey". Encyclopedia Britannica ( به انگلیسی ) . Retrieved 2020 - 12 - 11.
• ↑ پرش به بالا به:۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ رضا، عنایت الله، �پانترکیسم�، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱۳، چاپ اول: ۱۳۸۳ ش، تهران، شابک: شابک ۹۶۴−۷۰۲۵−۲۵−۴، صص ۵۴۹–۵۵۶
• ↑ Pan - Turkism From Irredentism to Cooperation نوشتهٔ جیکوب ام. لانداؤ ( JACOB M. LANDAU )
• ↑ �Zakiev - Genesis - TurkicWorld�. s155239215. onlinehome. us. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۲۸.
• ↑ Khazanov, Anatoly M. ( 1996 ) . Post - Soviet Eurasia: Anthropological Perspectives on a World in Transition. Department of Anthropology, University of Michigan. p. 84. ISBN 1 - 889480 - 00 - 2. Discredited hypotheses – widespread in the 1920s and 1930s – about the Turkic origin of Sumerians, Scythians, Sakhas, and many other ancient peoples are nowadays popular
• ↑ پرش به بالا به:۶٫۰ ۶٫۱ Frankle, Elanor ( 1948 ) . Word formation in the Turkic languages. Columbia University Press. p. 2.
• ↑ Aktar, A. ; Kizily�rek, N; Ozkirimli, U. ; K?z?ly�rek, Niyazi ( 2010 ) . Nationalism in the Troubled Triangle: Cyprus, Greece and Turkey. Springer. p. 50. ISBN 978 - 0 - 230 - 29732 - 6.
• ↑ Gunes, Cengiz; Zeydanlioglu, Welat ( 2013 ) . The Kurdish Question in Turkey: New Perspectives on Violence, Representation and Reconciliation. Routledge. p. 11. ISBN 978 - 1 - 135 - 14063 - 2.
• رئیس نیا، رحیم، �پان ترکیسم�، دانشنامه جهان اسلام، جلد۵، صص۴۶۶–۴۷۲
• ↑ پرش به بالا به:۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲ ۱۰٫۳ ۱۰٫۴ رضا، عنایت الله، �پان تورانیسم�، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۱۳، چاپ اول: ۱۳۸۳ ش، تهران، شابک: شابک ۹۶۴−۷۰۲۵−۲۵−۴، صص ۵۵۶–۵۶۲
• ↑ سرکاراتی، بهمن، دانشنامه جهان اسلام، �توران�، جلد ۸، صص ۴۵۶–۴۵۸، تهران 1383، شابک ۹۶۴−۴۴۷−۰۰۹−۵
• ↑ پرش به بالا به:۱۲٫۰ ۱۲٫۱ ۱۲٫۲ ۱۲٫۳ Pan - Turanianism Takes Aim at Azerbaijan: A Geopolitical Agenda by Dr. Kaveh Farrokh
• ↑ Halman, Talah. A Millennium of Turkish Literature. pp. 5–6.
• ↑ T�rk Tarihinin Ana Hatları, Kaynak Yayınları, 1999, شابک ۹۷۵−۳۴۳−۱۱۸ - X; p. 380. ( first edition: 1930 ) ( به ترکی استانبولی )
• ↑ Tarih II: Kemalist Eğitimin Tarih Dersleri ( 1931 - 1941 ) , Kaynak Yayınları, 2001, شابک ۹۷۵−۳۴۳−۳۱۹−۰, p. 44. ( first edition: 1931 ) ( به ترکی استانبولی )
• ↑ Pan Turkism, par minorsky dans ensycolpdie de l`Islam, Livraison N. P. 924 Akopov G. B. , Voprosi etnogeneza narodov Blizhnego Vostoka. . . "Izvestia AN - Arm SSR", 1956, No. 7, str. 37.
• ↑ آذربایجان کجاست؟، نوشته دکتر جلال متینی، نشریه ایران شناسی، پاییز 1368، سال اول، شماره سوم، صص 462 - 443
• ↑ I. Ovchinnikov, "The Test is Canceled, History Reminded!", Izvestia, The Current Digest of the Soviet Press, XL, No. 23, 1988, P. 22, Moskva, June 10 1988
• ↑ رحمانیان، ایران بین دو کودتا، 397 - 398.
• ↑ رحمانیان، ایران بین دو کودتا، 398
• سعیدنفیسی، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دورهٔ معاصر، تهران، چاپ چهارم، ج 1، صص 257 - 258، نقل شده در مقالهٔ شووینیست!، نوشته دکتر جلال متینی، مجله ایران شناسی، زمستان 1374، سال هفتم، شماره چهارم، صص 727 - 719
• ↑ شووینیست!، نوشته دکتر جلال متینی، مجله ایران شناسی، زمستان 1374، سال هفتم، شماره چهارم، صص 727 - 719
• ↑ "Ulusal Toplu Katalog - Tarama". www. toplukatalog. gov. tr. Retrieved 2020 - 11 - 02.
• ↑ "�erkesler T�rk m�?". 2018. Archived from the original on 6 July 2019.
• ↑ "Russian Federation – Adygey". Minority Rights. Archived from the original on 2 October 2015. Retrieved 20 July 2020.
• ↑ "Russian Federation – Karachay and Cherkess". Minority Rights. Archived from the original on 2 October 2015. Retrieved 20 July 2020.
• ↑ "Russian Federation – Kabards and Balkars". Minority Rights. Archived from the original on 2 October 2015. Retrieved 20 July 2020.
• ↑ Circassian. Encyclop�dia Britannica. Archived from the original on 22 August 2015. Retrieved 20 July 2020.
• ↑ "�erkesler T�rk değildir". 2006. Archived from the original on 27 January 2019.
• ↑ "Circassian: A Most Difficult Language". Archived from the original on 2 March 2016.
• ↑ پرش به بالا به:۳۱٫۰ ۳۱٫۱ �علیف ارمنستان را آذربایجان غربی می داند؟!�. دیپلماسی ایرانی. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۹ - ۲۴.
• ↑ پرش به بالا به:۳۲٫۰ ۳۲٫۱ ۳۲٫۲ اران قفقاز درصدد بلع آذربایجان، نوشته دکتر جلال متینی، نشریه ایران شناسی، بهار 1377، سال دهم، شماره یکم، صص 140 - 127
• ↑ پان ترکیسم، ایران و آذربایجان ۱۳۸۹: محسنی، محمد رضا، انتشارات سمرقند
• ↑ �پان ترکان و دشمنی با زبان پارسی�. تمدن ما. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
•
"Cambridge بررسی ریشه اقوام ایرانی� بایگانی شده در ۱۲ ژوئن ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine — خبرگزاری ایسنا,
• ↑ �در ایران چهل میلیون تورک وجود دارد�. آراز نیوز. ۲۰۱۸ - ۱۰ - ۱۸. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �۴۰ میلیون پیش کش، فعلاً ۱۰ میلیون داخل را استحاله نکن!!�. وبگاه آذری ها. ۲۰۲۲ - ۱۱ - ۱۳. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �تحریف تاریخ و سند زدن ایران به نام باکو!�. انصاف نیوز. ۲۰۲۲ - ۱۰ - ۳۰. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �تلویزیون دولت باکو؛ ترکمنچای را لغو کنید�. وبگاه تحولات جهان اسلام. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �نقدی بر فرضیهٔ زهتابی دربارهٔ ترک بودن قوم ماد!�. خبر صبح پایگاه خبری تحلیلی ایران و آذربایجان. ۲۰۲۱ - ۰۶ - ۱۳. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �مادها و پانترکیسم�. وبگاه آذرگشنسپ. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ "Shahrzad - قسمت سوم: سکاها ترک بودند ؟". RSS. com ( به انگلیسی ) . Retrieved 2023 - 07 - 31.
• ↑ �در پیرامون ترک بودن سکاها و رستم !�. وبگاه آذرگشنسپ. ۲۰۱۰ - ۱۱ - ۲۷. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �ترکهای سومر، بانیان تمدن بشری�. هزاره اینترنشنال. ۲۰۱۰ - ۱۲ - ۲۱. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ جوادی، عباس ( ۲۰۱۴ - ۱۰ - ۲۶ ) . ��ریشه ترکی� سومرها و حضرت محمد�. چشم انداز. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �ادعای ترک بودن ایلامی ها�. وبگاه آذرگشنسپ. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �نخستین ساکنان سرزمین آذربایجان پیش از ورود اقوام هند و اروپایی�. نشریه الکترونیکی ائل اوبا. ۲۰۱۷ - ۰۷ - ۲۷. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �اورارتولارین داش یازیلاری ( کتیبه های اورارتویی ) �. نشریه الکترونیکی ائل اوبا. ۲۰۱۶ - ۰۳ - ۰۲. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• اورارتوها و ترکان باستان�. وبگاه کتابخانه تخصصی ادبیات. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �ماننا یکی از دولتهای قدیمی ترکان آذربایجان�. ادتاج. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �۴۹ آجر لعابدار ترکان ماننایی از سوییس به ایران منتقل شد�. روزنامه آذربایجان. ۲۰۲۰ - ۱۲ - ۲۴. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �پروتوترک ها: خاستگاه، نژاد، فرهنگ و خط هیتی ها�. نشریه الکترونیکی ائل اوبا. ۲۰۱۷ - ۱۰ - ۲۰. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �کاسی ها ( کاسپی ها ) یا همزبانان ترکان خزر�. قره داغ تورکلری. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ پرش به بالا به:۵۴٫۰ ۵۴٫۱ �تمدن کاسی - نشریه الکترونیکی ائل اوبا تاریخ - تمدن کاسی�. نشریه الکترونیکی ائل اوبا. ۲۰۱۶ - ۰۵ - ۰۳. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �تاریخ زمان رضا شاه پهلوی: اشکانیان از طوایف تورانی ( ترک ) بودند�. آذتورک نیوز. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �وقتی هنوز اشکانیان ترکمن بودند …�. نشریه الکترونیکی ائل اوبا. ۲۰۲۲ - ۰۹ - ۲۰. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �پان ترکیسم، تبار و فرهنگ اشکانیان�. وبگاه محمدرضا محسنی حقیقی. ۲۰۱۴ - ۱۱ - ۳۰. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ پرش به بالا به:۵۸٫۰ ۵۸٫۱ �بعد از مولانا، ترکیه ابن سینا را هم دزدید! | چرا ترک ها، ابن سینا را ترک می دانند؟ عکس�. عرشه آنلاین. ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �ترکیه �ابن سینا� را هم به نام خود زدند عکس�. عرشه آنلاین. ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �پاسخ به مقاله مولانا ترک است و فقط چند روزی از خاک ایران رد شده است�. وبگاه آذرگشنسپ. ۲۰۱۱ - ۰۲ - ۲۴. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �تفاوت مولوی ایران و مولوی ترکیه - ایسنا�. ایسنا. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �تورک بودن و ضد شعوبیگری فارسی بودن ابوریحان بیرونی�. www. azoh. net. ۲۰۱۸ - ۰۵ - ۰۶. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �ابوریحان بیرونی دانشمند ایرانی؟ ترک؟ یا یک روحانی؟�. تمدن ما. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ ها ( ۲۰۱۳ - ۰۵ - ۰۵ ) . �سندی معتبر بر ترک بودن نظامی/جلال متینی�. وبگاه آذری ها. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �نظامی گنجوی شاعر بزرگ تُرکان آذربایجان�. نشریه الکترونیکی ائل اوبا. ۲۰۱۷ - ۰۵ - ۰۷. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �نظامی دربارهٔ ملیت و زبان خود چه گفته است؟�. ایسنا. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �بابک خرمدین نماد ایران دوستی یا دستاویز ایران ستیزی؟!�. تابناک. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ �فارسستان�. www. achiq. info. دریافت شده در ۲۰۲۳ - ۰۷ - ۳۱.
• ↑ پرش به بالا به:۶۹٫۰ ۶۹٫۱ E. Van Donzel ( 1994 ) , "Pan - Tutkism", Islamic Desk Reference: compiled from the دانشنامه اسلام ( به انگلیسی ) , Brill, p. p 337 {{citation}}: |صفحه= has extra text ( help )
• محسنی، محمدرضا ( ۱۳۸۹ ) ، پان ترکیسم، ایران و آذربایجان، انتشارات سمرقند، ص. صص ۲۹–۳۱
• ↑ Jacob M. Landau. Pan - Turkism: From Irredentism to Cooperation. Hurst, 1995.
• ↑ Zakiev - Genesis - TurkicWorld
• ↑ Young Turks and the Armenian Genocide, Armenian National Institute
• ↑ Robert Melson, Leo Kuper, "Revolution and genocide: on the origins of the Armenian genocide and the Holocaust" , University of Chicago Press, 1996. pg 139
• ↑ رضا، عنایت الله، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد ۷، �ارمنستان�، ص ۶۹۶، چاپ اول: ۱۳۷۵، تهران
• ↑ arkun, aran, The Encyclopedia of Christian Civilization, 4 Volume Set, "Armenian Genocide� , 2011, ISBN 978 - 1 - 4051 - 5762 - 9, Page 126
• ↑ Richard G. Hovannisian, The Armenian People from Ancient to Modern Times , volume 2 , ISBN 1 - 4039 - 6422 - X, page 271
• ↑ Assyrian International News Agency, International Genocide Scholars Association Officially Recognizes Assyrian, Greek Genocides, Retrieved on 2007 - 12 - 15.
• ↑ Foreign Office Memorandum by Mr. G. W. Rendel on Turkish Massacres and Persecutions of Minorities since the Armistice ( 20 March 1922 )
• ↑ R. J. Rummel. "Statistics of Democide". Chapter 5, Statistics Of Turkey's Democide Estimates, Calculations, And Sources. Retrieved 2006 - 10 - 04.
• ↑ پرش به بالا به:۸۱٫۰ ۸۱٫۱ Samuel Totten, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs, "Dictionary of Genocide" , Greenwood Publishing Group, 2008. pp 25 - 26
• ↑ پرش به بالا به:۸۲٫۰ ۸۲٫۱ ۸۲٫۲ ۸۲٫۳ ۸۲٫۴ Schaller, Dominik J. and Zimmerer, J�rgen 'Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies—introduction', Journal of Genocide Research, 10:1, 7 – 14. Online access: [۱] ( Accessed March 2011 )
• ↑ Turkey - Linguistic and Ethnic Groups - U. S. Library of Congress
• ↑ Bartkus, Viva Ona, The Dynamic of Secession, ( Cambridge University Press, 1999 ) , 90 - 91.
• ↑ Bruinessen, Martin van ( 1994 ) . "Genocide in Kurdistan? The Suppression of the Dersim Rebellion in Turkey ( 1937 - 38 ) and the Chemical War Against the Iraqi Kurds ( 1988 ) ". In Andreopoulos, George J ( ed. ) . Genocide: Conceptual and Historical Dimensions ( PDF ) . Philadelphia: University of Pennsylvania Press. pp. ۱۴۱–۱۷۰. Archived from the original ( PDF ) on 5 June 2011. Retrieved 10 March 2011.
• ↑ David McDowall, A modern history of the Kurds, I. B. Tauris, Mayıs 2004, s. 209
• ↑ "Alevi - CHP rift continues to grow after �ymen remarks". Today's Zaman. 24 November 2009. Archived from the original on 25 November 2009. Retrieved 10 March 2011.
• ↑ Naimark, Norman M. ( 2002 ) . Fires of hatred: ethnic cleansing in twentieth - century Europe ( 1. Harvard Univ. Press paperback ed. , 2. print. ed. ) . Cambridge, Mass. [u. a. ]: Harvard Univ. Press. p. 26. ISBN 978 - 0 - 674 - 00994 - 3.
• "Alevi - CHP rift continues to grow after �ymen remarks". Today's Zaman. 24 November 2009. Archived from the original on 25 November 2009. Retrieved 10 March 2011.
• ↑ Naimark, Norman M. ( 2002 ) . Fires of hatred: ethnic cleansing in twentieth - century Europe ( 1. Harvard Univ. Press paperback ed. , 2. print. ed. ) . Cambridge, Mass. [u. a. ]: Harvard Univ. Press. p. 26. ISBN 978 - 0 - 674 - 00994 - 3.
• ↑ General Directorate of State Archives of the Republic of Turkey, İstanbul Vilayet Mektup�uluğu, no. 000955, 23 K�nunuevvel 1331 ( October 6, 1916 ) Ordinance of Enver Pasha ( retrieved from the private archives of Sait �etinoğlu )
• ↑ Ungor; Polatel, Ugur; Mehmet ( 2011 ) . Confiscation and Destruction: The Young Turk Seizure of Armenian Property. Continuum International Publishing Group. p. 224. ISBN 978 - 1 - 4411 - 3055 - 6.
• ↑ Nisanyan, Sevan ( 2011 ) . Hayali Coğrafyalar: Cumhuriyet D�neminde T�rkiye'de Değiştirilen Yeradları ( PDF ) ( به ترکی استانبولی ) . Istanbul: TESEV Demokratikleşme Programı. Archived from the original ( PDF ) on 26 August 2015. Retrieved 12 January 2013. Turkish: Memalik - i Osmaniyyede Ermenice, Rumca ve Bulgarca, hasılı İslam olmayan milletler lisanıyla yadedilen vilayet, sancak, kasaba, k�y, dağ, nehir, ilah. bilc�mle isimlerin T�rk�eye tahvili mukarrerdir. Şu m�said zamanımızdan s�ratle istifade edilerek bu maksadın fiile konması hususunda himmetinizi rica ederim.
• ↑ پرش به بالا به:۹۲٫۰ ۹۲٫۱ �ktem, Kerem ( 2003 ) . Creating the Turk's Homeland: Modernization, Nationalism and Geography in Southeast Turkey in the late 19th and 20th Centuries ( PDF ) . Harvard: University of Oxford, School of Geography an the Environment, Mansfield Road, Oxford, OX1 3TB, UK. Archived from the original ( PDF ) on 9 November 2013. Retrieved 15 June 2017.
• D�ndar, Fuat ( 2001 ) . İttihat ve Terakki'nin M�sl�manları isk�n politikası: ( 1913–1918 ) ( به ترکی استانبولی ) ( 1. baskı ed. ) . İstanbul: İletisim. p. 284. ISBN 978 - 975 - 470 - 911 - 7. Retrieved 12 January 2013.
• ↑ پرش به بالا به:۹۴٫۰ ۹۴٫۱ Sahakyan, Lusine ( 2010 ) . Turkification of the Toponyms in the Ottoman Empire and the Republic of Turkey ( PDF ) . Montreal: Arod Books. ISBN 978 - 0 - 9699879 - 7 - 0.
• ↑ Z�rcher, Erik J. ( 2005 ) . Turkey: a modern history ( 3, reprint, illustrated, revised ed. ) . London [u. a. ]: Tauris. p. 181. ISBN 978 - 1 - 86064 - 958 - 5. Retrieved 8 March 2013.
• ↑ پرش به بالا به:۹۶٫۰ ۹۶٫۱ ۹۶٫۲ �ktem, Kerem ( 2008 ) . "The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey". European Journal of Turkish Studies ( 7 ) . Retrieved 18 January 2013.
• ↑ پرش به بالا به:۹۷٫۰ ۹۷٫۱ Nişanyan, Sevan ( 2010 ) . Adını unutan �lke: T�rkiye'de adı değiştirilen yerler s�zl�ğ� ( به ترکی استانبولی ) ( 1. basım. ed. ) . İstanbul: Everest Yayınları. ISBN 978 - 975 - 289 - 730 - 4. {{cite book}}: |access - date= requires |url= ( help )
• ↑ Jongerden, edited by Joost; Verheij, Jelle. Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915. Leiden: Brill. p. 300. ISBN 978 - 90 - 04 - 22518 - 3. {{cite book}}: |access - date= requires |url= ( help ) ; |first= has generic name ( help )
• ↑ پرش به بالا به:۹۹٫۰ ۹۹٫۱ Simonian, edited by Hovann H. ( 2007 ) . The Hemshin: history, society and identity in the highlands of northeast Turkey ( Repr. ed. ) . London: Routledge. p. 161. ISBN 978 - 0 - 7007 - 0656 - 3. {{cite book}}: |first= has generic name ( help )
• ↑ Jongerden, Joost ( 2007 ) . The settlement issue in Turkey and the Kurds: an analysis of spatial policies, modernity and war ( [Online - Ausg. ]. ed. ) . Leiden, the Netherlands: Brill. p. 354. ISBN 978 - 90 - 04 - 15557 - 2. Retrieved 12 January 2013.
• ↑ ( ترکی ) Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi 030. 18. 01. 02/88. 83. 20 ( 31 August 1939 ) : 'Leipzigde basılmış olan Der Grosse Weltatlas adlı haritanın hudutlarımız i�inde Ermenistan ve K�rdistanı g�stermesi sebebiyle yurda sokulmaması. ' [On the ban of importing the map 'Der Grosse Weltatlas' because it shows Armenia and Kurdistan within our borders], Bakanlar Kurulu Kararları Katalogu [Catalogue of the decisions of the Council of Ministers].
• "28 BİN YERİN İSMİ DEĞİŞTİ, HANGİ İSİM HANGİ DİLE AİT?". KentHaber ( به ترکی استانبولی ) . 16 August 2009. Archived from the original on 10 August 2012. Retrieved 14 January 2013. Ayşe H�r, Demokrat Parti d�neminde oluşturulan kurul i�in ş�yle diyor: "Bu �alışmalar sırasında anlamları g�zel �ağrışımlar uyandırmayan, insanları utandıran, gurur incitici yahut alay edilmesine fırsat tanıyan isimler, T�rk�e de olsalar değiştirildi. İ�inde 'Kızıl', '�an', 'Kilise' kelimeleri olan k�ylerin isimleri ile Arap�a, Fars�a, Ermenice, K�rt�e, G�rc�ce, Tatarca, �erkezce, Lazca k�y isimleri 'b�l�c�l�ğe meydan vermemek' amacıyla değiştirildi. "
• ↑ پرش به بالا به:۱۰۳٫۰ ۱۰۳٫۱ İnsel, Ahmet ( 16 September 2007 ) . "İsmime dokunma". Radikal ( به ترکی استانبولی ) . Retrieved 12 January 2013.
• ↑ Koylu, Murat ( 21 March 2011 ) . "B�t�n isimlerimizi geri istiyoruz". Yesil Gazete ( به ترکی استانبولی ) . Retrieved 12 January 2013.
• ↑ Sediyani, İbrahim ( 2009 ) . Adını arayan coğrafya ( به ترکی استانبولی ) . İstanbul: �zed�n�ş Yayınları. p. 178. ISBN 978 - 605 - 4296 - 00 - 2. {{cite book}}: |access - date= requires |url= ( help )
• ↑ پرش به بالا به:۱۰۶٫۰ ۱۰۶٫۱ ( ترکی ) Tun�el H. , "T�rkiye'de İsmi Değiştirilen K�yler, " Sosyal Bilimler Dergisi, Firat Universitesi, 2000, volume 10, number 2.
• ↑ Hacısalihoğlu, Mehmet ( 2008 ) . Doğu Rumeli'de kayıp k�yler: İslimye Sancağ'ında 1878'den g�n�m�ze g��ler, isim değişikleri ve harabeler ( به ترکی استانبولی ) ( 1. basım ed. ) . İstanbul: Bağlam. p. 150. ISBN 978 - 975 - 8803 - 95 - 8. {{cite book}}: |access - date= requires |url= ( help )
• ↑ Eren, editor, Ali �aksu ; preface, Halit ( 2006 ) . Proceedings of the second International Symposium on Islamic Civilization in the Balkans, Tirana, Albania, 4 - 7 December 2003 ( به ترکی استانبولی ) . Istanbul: Research Center for Islamic History, Art and Culture. ISBN 978 - 92 - 9063 - 152 - 1. Retrieved 12 January 2013. {{cite book}}: |first= has generic name ( help )
• ↑ ( ترکی ) T. C. Icisleri Bakanligi ( 1968 ) : K�ylerimiz. 1 Mart 1968 g�n�ne kadar. T. C. Icisleri Bakanligi, Iller Idaresi Genel M�d�rl�g�. Ankara
• ↑ T. C. Icisleri Bakanligi ( 1977 ) : Yeni Tabii Yer Adlari 1977. Yeni, Eski ve Illere G�re Dizileri. Icisleri Bakanligi, Iller Idaresi Genel M�d�rl�g�, Besinci Sube M�d�rl�g�. Ankara
• ↑ پرش به بالا به:۱۱۱٫۰ ۱۱۱٫۱ Okutan, M. �ağatay ( 2004 ) . Tek parti d�neminde azınlık politikaları ( به ترکی استانبولی ) ( 1. baskı. ed. ) . İstanbul: İstanbul Bilgi �niv. Yayınları. p. 215. ISBN 978 - 975 - 6857 - 77 - 9. Retrieved 8 March 2013.
• ↑ Boran, Sidar ( 12 August 2009 ) . "Norşin ve K�rt�e isimler 99 yıldır yasak". Firatnews ( به ترکی استانبولی ) . Archived from the original on 31 July 2020. Retrieved 13 January 2013.
• ↑ K�ylerimiz 1981, İ�işleri Bakanlığı Yayınlan, Yedig�n Matbaası, Ankara, 1982
• Turkey in the First World War — Nuri Paşa ( Killigil ) ". turkeyswar. com. Archived from the original on 27 February 2013. Retrieved 2012 - 02 - 17. {{cite web}}: Cite has empty unknown parameters: |description= و |coauthors= ( help )
• ↑ پرش به بالا به:۱۱۵٫۰ ۱۱۵٫۱ ایاز مطلب اف همچنان در روسیه
• ↑ پرش به بالا به:۱۱۶٫۰ ۱۱۶٫۱ ۱۱۶٫۲ �امام جمعه اردبیل: آرزوی هر ایرانی آزادی قره باغ و مساجد این منطقه از اشغال ارامنه و بازگشت هزاران آواره آذری به خانه و کاشانه خود می باشد�. بایگانی شده از اصلی در ۸ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت شده در ۱۶ اوت ۲۰۱۲.
• ↑ Jacob M. Landau, "Radical Politics in Modern Turkey", BRILL, 1974. pg 194: "In the course of Second World War, various circles in Turkey absorbed Nazi propaganda; these were pro - German and admired Nazism, which they grasped as a doctrine of warlike dynamism and a source of national inspiration, on which to base their pan - Turkic and anti - Soviet ideology"
• ↑ John M. VanderLippe , "The politics of Turkish democracy", SUNY Press, 2005. "A third group was led by Nihal Atsiz, who favored a Hitler style haircut and mustache, and advocated racist Nazi doctorine"
• ↑ لاندو، جیکوب ( ۱۳۸۶ ) ، ص ۱۶۰
• ↑ John M. VanderLippe, The Politics of Turkish Democracy: Ismet Inonu and the Formation of the Multi - Party System, 1938 - 1950, ( State University of New York Press, 2005 ) , 108; "A third group was led by Nihal Atsiz, who favored Hitler style haircut and moustache, and advocated Nazi racist doctrines. "
• ↑ Berch Berberoglu, " Turkey in crisis: from state capitalism to neocolonialism", Zed, 1982. 2nd edition. pg 125: "Turkes established close ties with Nazi leaders in Germany in 1945 ", Peter Davies, Derek Lynch, "The Routledge Companion to Fascism and the Far Right", Routledge, 2002. pg 244: "Alparslan T�rkeş: Leader of a Turkish neo - fascist movement, Nationalist Action Party ( MHP ) . During the war he took a pro - Hitler position and was imprisoned after a 1960 coup attempt against his country's ruler.
• ↑ Jacob M. Landau. Pan - Turkism: From Irredentism to Cooperation. India University Press, 1995. 2nd Edition. pp 112–114.
• ↑ حزب حرکت ملی
�ترکیه پانترکیسم و آسیای مرکزی�.
مهرداد احمدی. �پان ترکیست ها و پنج نسل کشی در قرن بیستم�.
سجاد ابراهیمی. �بررسی نقش گفتمان پان ترکیسم در امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران�. مطالعات علوم اجتماعی ایران.
�Another Wave of Pan - Turkism Allegedly on the Rise in Central Asia�. The Jamestown Foundation.
رضا عنایت الله. �پان ترکیسم�.
�تحریف تاریخ�.
�aran�.
زهتابی. �تاریخ دیرین ترکان ایران� ( PDF ) . بایگانی شده از اصلی ( PDF ) در ۱۲ فوریه ۲۰۱۹.
محمد امینی. �تاریخ سازی به سیاق پان ترکیسم سویتیک!�. بایگانی شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۹.
�آذربایجان و آران و زبان آذربایجانی�.
�پیشینه نام گذاری آذربایجان ایران بر جمهوری آذربایجان�. alikonline. بایگانی شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۱۹.
�سکاها�. Britanica.
�ماساژت ها�. Iranicaonline.
�ماشازت ها نژاد ایرانی�. The Cambridge History of Iran, Volume 2.
�Cyrus II The Great�. Iranicaonline.
�ماساژت ها، اقوام ایرانی�.
�The Great Turkish Scholar and Physician İbn - i Sina�.
�مدخل لغتنامه دهخدا�.
�ابن سینا�.
�ابوعلی سینا و شاگردانش�.
�بابک خرمدین�.
�بابک و ادعای پان ترکیست ها�.
ویکتور شنیرلمن. �the value if the past�.
�بابک رهبر مذهبی ایران�.
�Azerbaidzhani people�.
�نظامی گنجوی از تفرش تا گنجه�.
�NEẒĀMI QUNAVI�.
�دیوان ترکی نظامی گنجوی!�. بایگانی شده از اصلی در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۲.
�Novruzeli Mammadov�. بایگانی شده از اصلی در ۱۲ مه ۲۰۰۸.
�مصادره مفاخر ایرانی�.
�On The Modern Politicization Of The Persian Poet Nezami Ganjavi�.
�ادعای پان ترک ها در مورد فارابی و نظامی گنجوی�.
�دروغهای بزرگ� ( PDF ) .
�تورکان و نظامی گنجوی شاعر بزرگ آذربایجان!�. [پیوند مرده]
کاوه فرخ. �Nezami� ( PDF ) .
�مصادره مفاخرایرانی�.
�the political history of iranian world�.
�ترکیه مدعی ترک بودن ابوعلی سینا شد�.
در قرنی که کشورهای اروپایی اتحاد تشکیل دادن و با دوستی و آرامش کنار هم زندگی می کنند یک عده کوته فکر همچنان دنبال افکار پوسیده نژادپرستی نظیر پانتورکیسم هستند تاسف باره
