وندیداد

وَندیداد
متنی به زبان اوستایی و در زمرۀ متن های اوستای متأخر. وندیداد نوزدهمین نَسْکْ از اوستای دورۀ ساسانی و یگانه نسکی است که به صورت کامل از آن دوره به دست ما رسیده است. زند وندیداد نیز در دست است. این متن یکی از بخش های پنچ گانۀ اوستا و مشتمل بر ۲۲ فرگرد (فصل) است. صورت قدیم تر واژۀ وندیداد، ویدیوداد (اوستایی vidaeuua-data) به معنای «داد جدا از دیو» یا «قانون جدایی و دوری از دیوان» است. مندرجات کتاب مختلف است: فرگرد نخست در آفرینش زمین و کشورها و به طور کلی در باب جغرافیای سرزمین های مزدا آفریده؛ در فرگرد دوم دربارۀ داستان جم (جمشید) و ساختن وَرْ (قلعه) و مسائلی مانند سوگندخوردن و پیمان داشتن و عهد شکستن، نظافت و غسل و تطهیر و پاک نگاه داشتن آب، آداب دخمه، توبه و انابه و کفاره، دوری جستن از لاشه، دستمزد پزشک، آداب ناخن چیدن و بریدن مو و جز آن ها سخن به میان آمده است. تحریف در بخش دستور زبان، تکرارهای ملال آور و طبقه بندی های موشکافانه و فضل فروشی نویسندگان وندیداد، خواندن متن را برای خواننده دشوار و کسل کننده کرده است. تألیف وندیداد و یا دست کم بخشی از آن را به دورۀ پس از هخامنشیان نسبت می دهند. گرچه مطالب آن بسیار کهنه تر از این زمان و حتی کهنه تر از زمان زردشت است. احتمالاً مغان غرب ایران علاقۀ خاصی به ازمیان بردن خرفستران (موجودات زیان بخش) و حفاظت از آفریده های اهوره مزدا دربرابر طوفان داشتند؛ فرگرد سوم در خوشی و ناخوشی زمین و جز آن ها؛ فرگرد نوزدهم دربارۀ زردشت که روح پلید (اهریمن) سعی در اغوای او دارد؛ اما مطالب بقیۀ فرگردها بیشتر در قوانین دینی و احکام مذهبی است. این کتاب در حقیقت رساله ای عملیه در باب قوانین طهارتی، گناهان و جرائم و تاوان آن ها به صورت پرسش و پاسخ (اهوره مزدا به پرسش های زردشت پاسخ می دهد) تدوین شده است. به این ترتیب با گوشه ای از زندگی روزمرۀ مردان و زنانی که این قوانین برای آن ها وضع شده است آشنا می شویم. درواقع وندیداد مرجع اطلاعاتی از واقعیت های زندگی باستانی ایران شرقی و از این نظر مهم ترین کتاب اوستا است. در این کتاب از قوانین و احکام و امور طهارت سخن رفته است.