ولایت قندهار

قَندَهار ( پشتو: کندهار ) یکی از سی و چهار ولایت افغانستان به مرکزیت شهر قندهار است که در قسمت جنوبی کشور واقع شده است. قندهار از جنوب با ایالت بلوچستان پاکستان از غرب با ولایت هلمند، از شمال با ولایت ارزگان و از شرق با ولایت زابل هم مرز است. منطقه بزرگ اطراف این ولایت لوی قندهار نامیده می شود. آب و هوای قندهار گرم و خشک است. زبان رایج در قندهار پشتو فارسی و بلوچی می باشد.
نام قندهار یا کندهار برگرفته از کلمه گندهارا، نام سرزمین و دولتی در روزگار باستان است که شامل حوزهٔ جنوبی رود کابل می شده. به باور هنری والتر بیلیو ( Bellew ) ، نویسندهٔ بریتانیایی، این سرزمین شامل تمامی ولایت امروزی قندهار می شده که در پی یورش هفتالیان در سدهٔ پنجم میلادی گسترش پیدا کرده بود. فرضیه دیگر، که حتی شامل کاربردهای قدیمی تر این نام می شود، آن را برگرفته از نام فرضی یونانی شهر Gondophareia/گُندُفاریا، برگرفته از نام گُندُفَر، فرمانروای پارتیِ هند می داند، که سکه هایش در قندهار پیدا شده اند. برخی نام قندهار را برگرفته از بخش اول نام Condigramma/کُندی گراما می دانند. ( بخش دوم، گراما، به زبان سانسکریت به معنای 'روستا' است ) . برخی نیز این نام را برگرفته از منطقه ای در رُخَج بنام Gandutava/گَندوتاوا می دانند؛ که در سنگ نوشته بیستون از نبردی در آن منطقه بین ساتراپ هخامنشی آنجا و شورشیان علیه داریوش بزرگ یاد شده است. نام های تاریخی: سرزمین قندهار = هَرَووَتیش/اَراخوزیا/رُخَج؛ شهر قندهار = تِگین آباد: در منابع پیش از اسلام، در سنگ نوشته های هخامنشی از نام Harauvatiš/هَرَووَتیش ( یونانی باستان: Ἀραχωσία/اَراخوزیا یا Ἀραχῶται/اَراخوتای ) یاد شده که سرزمینی در پیرامون قندهار امروزی بوده و یکی از ساتراپی های شرقی هخامنشیان شمرده می شده. [ ۲] در منابع اسلامی، به ویژه تا پیش از حملهٔ مغول از نام قندهار بجز در معدودی منابع جغرافیایی به زبان عربی ( همچون ابن خردادبه، ص. ۵۶، ۶۸؛ یعقوبی، در البُلدان، صص. ۲۸۱، ۲۸۷ و ۲۸۹؛ ابن رُسته، ص. ۹۰؛ مسعودی، در التنبیه، ص. ۴۳؛ مقدسی، ص. ۶۰ ) اشارات مکرری نشده، و در این منابع نام قندهار به دو سرزمین متفاوت اشاره دارد: یکی قندهار در سِند، یا همان قندهار امروزی، و دیگری قندهار در هند، که به گفتهٔ یوزف مارکوارت می تواند همان سرزمین باستانی گندهارا، در شمال غربی هند باشد. در منابع اسلامی نام رُخَج ( یا رُخُد، یا همان اَراخوزیا در منابع یونانی/رومی ) است که برای سرزمین پیرامون قندهار امروزی استفاده می شده. کلاوس فیشر[ ۳] بر این باور است که نام قندهار در منابع بین سده های دهم و دوازدهم میلادی تقریباً ناپدید شده، و در آن دوره پَنجوائی، مرکز اداری، و تِگین آباد دو شهر عمده در رُخَج بودند. ولادیمیر مینورسکی، خاورشناس روسی احتمال همخوانی تگین آباد با قندهار تاریخی ( حدودالعالم، مینورسکی، ص. ۳۴۵ ) را بعید نمی داند. احتمال اینکه نام تگین آباد برگرفته از نام سبکتگین، نخستین فرمانروای غزنوی، که آن منطقه را در سال ۸۹۰ میلادی فتح کرده، باشد رد شده، چون اشارهٔ استخری به تگین آباد پیش از ظهور سبگتگین بوده. ریشهٔ احتمالی دیگر برای نام تگین آباد نام قراتگین، فرمانده سامانی است که بر امیر نصر سامانی شورید و در سال ۹۳۰ میلادی به بُست گریخت. هِلمز[ ۴] هم برگرفتن نام تگین آباد از نام دودمان تُرک شاه را محتمل می داند که از اواسط سدهٔ هفتم تا اواسط سدهٔ نهم میلادی بر کابل و گندهارا فرمان می راندند. [ ۵] نام های تاریخی گندهارا:[ ۶] به زبان سانسکریت: گندهاری، در عبارت Gandhārīnām avikā ( به معنای 'میش گندهاری ها' ) در ریگ ودا؛ به زبان پارسی باستان: گنداره، در سنگ نوشته های هخامنشی؛ به زبان عیلامی: کن ده ره. نام های تاریخی اَراخوزیا:[ ۲] به سانسکریت ودایی: Sárasvatī - /سَرَسوَتی ( برگرفته از سَرَس - ، به معنای 'دریاچه' است ) ، یکی از هفت رودی ( سَپته سندو ) که در ریگ ودا اشاره شده و همان رود ارغنداب، شاخه ای از رود بزرگ هِلمَند است؛ به اوستایی: Haraxᵛaitī - /هَرَخوَیتی، آنطور که در فرگرد یکم وندیداد از اوستا آمده؛ به پارسی باستان: Harauvatiš/هَرَووَتیش، آنطور که در سنگ نوشته های هخامنشی آمده؛ - به یونانی باستان: Ἀραχωσία/اَراخوزیا یا Ἀραχῶται/اَراخوتای؛ پس از یورش اسکندر مقدونی: Alexandria in Arachosia/اسکندریه اَراخوزیا یا Alexandropolis/اسکندرشهر؛ به لاتین: Arachosia/اَرَکُسیا؛ در منابع اسلامی: رُخَج یا رُخُد.