ولایت سمنگان

سَمَنگان یکی از ۳۴ ولایت شمالی افغانستان به مرکزیت شهر ایبک می باشد. سمنگان در شمال کوه های هندوکش واقع شده است و به ۷ ولسوالی تقسیم می شود که شامل ۶۷۴ روستا می باشد. جمعیت آن مطابق احصائیهٔ سال ۱۳۹۹، حدود ۴۳۰٬۴۸۹ نفر است[ ۲] و ۱۱٬۲۱۸ کیلومتر مربع پهناوری دارد. این ولایت توسط ولایت سرپل از غرب، بلخ از شمال، بغلان از شرق و بامیان از جنوب احاطه شده است.
نام سمنگان، ترکیبی از سمن + گان هست، سمن ظاهراً همان گل هست که حافظ ترکیب سمن بویان رو استفاده کرده و پسوند گان در مناطقی مانند گلپایگان یا حتی شهر گوگان در آذربایجان استفاده شده است، پس سمنگان بنظر می رسد شهر یا محل گل سمن باشد.
پس سمن همان گل های زردگونه مایل به قهوه ای خوشبو و معطر می باشد که آهو آنرا زیاد دوست دارد، این گل در دشت ها و مراتع سمنگان زیاد می روید. پس معنی سمنگان منطقه گلزار و دارای اسب سمن یا اسب های زرد گونه می باشد. [ ۳]
قدامت ولایت سمنگان و شناسایی تاریخ آن به دوره آروس بطلیموس مرتبط است. او که یکی از فرماندهان اسکندر بود، مقر فرمانروایی اش در شهر سمنگان قرار داشت. سمنگان در ساحل رودخانه خلم، که جنوب شرقی زری اسپه می شود، موقعیت داشت. پسان تر این دژ توسط ایوکراتید، پادشاه یونانی بلخ وسعت یافت. ویرانه های یافت شده در اینجا از تاریخ کهن ولایت سمنگان خبر می دهد. پس از بنیانگذاری، این شهر به نام ادریسی معروف گردید و وسعت آن به بزرگی شهر خلم بود. [ ۴] [ ۵]
زمین های کشاورزی با قدمتی ۲۰٫۰۰۰–۳۰٫۰۰۰ پیش از میلاد، که در هزار سُم و در کوهپایه های هندوکش یافت شده اند، این واقعیت را تأیید می کنند که شمال افغانستان یکی از نخستین جایگاه های حیوانات و گیاهان خانگی بوده است.
تاریخچه شهر سمنگان به زمان امپراتوری کوشانی ها در قرون ۴ و ۵ میلادی برمی گردد در آن زمان این شهر یک مرکز بودایی معروف بود. بقایای این دوره اکنون به صورت ویرانه در مکانی به نام تخت رستم ( سمنگان ) دیده می شود که در بالای تپه ای در ۳ کیلومتری شهر ایبک واقع شده است. در زمان حمله اعراب سمنگان مرکز مهم مذهب بودایی بود و در دوره اسلامی توقفگاه کاروان ها در مسیر جاده ابریشم بود. [ ۵]
افغانستان دارای مکان های مختلف باستانی است که در آن از صخره ها غارها را تراشیده اند و بودایی ها در آنها ساکن شده اند. "یکی از دیدنی ترین مکان ها، سایت باستانی تخت رستم، در نزدیکی شهر ایبک، مرکز ولایت سمنگان، در شمال گذرگاه های هندوکش است. این سایت شامل یک مجموعه استوپا با صومعه است که از آهک تراشیده شده است. غارهای دیگری نیز در نزدیکی جلال آباد و غزنی کشف شده اند. [ ۶] تخت رستم که در بالای تپه ای واقع شده است، اولین تحول معماری بودایی در افغانستان را نشان می دهد. [ ۵]