وزارت معارف افغانستان

وزارت معارف افغانستان ( به پشتو: د پوهنی وزارت ) برنامه ریز و اداره کننده تمام مکاتب دولتی و نظام آموزشی افغانستان می باشد. . سرپرست کنونی این وزارتخانه اکنون بر عهده رنگینه حمیدی است. [ ۱]
قبل از ظهور اسلام در آریانای باستان و خراسان، تعلیم و تربیه توسط آئین ( ویدی ) و سپس در مدنیت اوستائی صورت می گرفت، بر علاوه مراکز آئین زرتشتی و امثال آن وجود داشت و منطق ارسطو، فلسفه، علم نجوم، طب یونان نیز تدریس می شد. اوج فراگرفتن علم در زمان سامانیان برمی گردد؛ در آن زمان بزرگ ترین کتابخانهٔ منطقه در بلخ وجود داشت که به نام کتابخانه نوبهار بلخ یاد می گردید. پس از اینکه اسلام در کشور ما بر قرار شد، فرا گرفتن قرآن اولین علت است که مسلمانان را مجبور ساخت تا بخوانند و بیاموزند. بدین وسیله اولین مدرسه در مدینه مکرمه افتتاح گردید که معلم آن، محمد پیامبر اسلام بود. دومین مدرسه در مکه، به دنبال آن در بغداد و شام بود که مسلمانان قرآن و نوشتن را می آموختند. یک تعداد اطفال و جوانان کشورهای فتح شده توسط اعراب، به کشورهای عربی برده شده و در آنجا تعلیمات اسلامی داده شده دوباره به وطن شان اعزام می گردیدند. پس از اینکه فتوحات اسلام در آسیای میانه رسید، در آن زمان درین کشوربه رسم دین بودائی و زردشتی کتابهای زیادی چاپ می شد که از کاغذ و پوست حیوانات بود. مشهورترین کتابخانه آن زمان کتابخانه «نوبهار» بلخ بود که توسط برمکیان اداره می شد. حتی پس از اینکه بلخ توسط مسلمانان فتح شد؛ آنها این کتابخانه را به آتش نکشیدند. الی حمله یعقوب لیث این کتابخانه محفوظ بود. سلجوقیان اولین کسانی بودند که خدمات بی پایان نه تنها در نشر دین اسلام بلکه در تشکیل مدارس، مساجد، مکاتب نظامیه و نشر کتاب نمودند. دانشمند سلجوقی خواجه نظام الملک وزیر، اولین کسی است که از سرمایه خود نظامیه را در قرن چهارم هجری بنا نمود. در نظامیه علاوه بر قرآن، مضامین طب، نجوم، الجبر، فلسفه، و دواسازی تدریس می گردید. به همین ترتیب در اکثر کشورهای اسلامی نظامیه ها تأسیس گردید. به شاگردان کتابهایی داده می شد که بعضی در مدت دوسال، بعضی در مدت شش سال به تکمیل می رسانیدند. این دوره را دوره ابتدائی یا مکتب می نامیدند. در افغانستان شیوه تدریس نیز مانند عرب بود که تقریباً تا امروز کماکان به همان شیوه ادامه دارد. شاگردان خردسال در مساجد به آموختن قرآن و نوشتن می پرداختند. مدرسه ها معمولاً در شهرها در کنار مسجد جامع ساخته می شد که معمولاً جوانان و بزرگسالان در آن تدریس می شدند. در مساجد شاگردان مکلف به خواندن قرآن، نوشتن خط، خواندن کتاب حافظ شیرازی، بوستان و گلستان سعدی بودند؛ کسانی که بوستان را ختم می نمودند شخص با سواد می بودند. تاریخ تعلیم و تربیت نیمه مدرن درافغانستان، به دوره دوم حاکمیت امیرشیرعلی در سال۱۸۷۵ برمیگردد. امیرشیرعلی خان دراین سال، مکتب نیمه عصری رادر کابل ایجاد نمود که ازدو مکتب ملکی و نظامی تشکیل یافته بود. برخی از نویسندگان، اقدام امیرشیرعلی درتاسیس نخستین مکتب مدرن را ناشی از نظریات و پیشنهادات سیدجمال الدین تلقی کرده اند. مکتب ملکی، مخصوص خوانین و سرداران کشوردر پایتخت بود که در بالاحصار تأسیس گردیده بود که درآن، فرزندان خانواده های امیر و خوانین دربار مضامین حقوق، اداره، سیاست، علوم دینی و تاریخ را فرا می گرفتند. اما مکتب نظامی که در شیرپور کابل تأسیس شده بود، تعلیمات نظری قرائت، تحریر، علوم دینی، تاریخ و تعلیمات نظامی آموزش داده می شد که به صورت لیلیه به س می بردند و مصارف شان را دولت تأمین می کرد. هردو مکتب توسط عبدالقادر مسوول نشریه شمس النهار اداره می شد که درحقیقت، اولین وزیر افتخاری معارف افغانستان به شمار می رود. اما تدریس ریاضی، کیمیا، جغرافیا و هندسه به عهده آموزگاران خارجی بود. این دو مکتب توسط حوادث بعدی که سلطنت امیر را ازبین برد و افغانستان مورد هجوم نیروی انگلستان واقع شد، ازمیان رفت.