وجوه القران

[ویکی نور] وجوه القرآن. وجوه القرآن اثر اسماعیل بن احمد حیری نیشابوری، کتابی است پیرامون فهم معانی واژه های قرآن.
کتاب به زبان عربی و در قرن پنجم هجری نوشته شده است.
کتاب با سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آغاز شده و مطالب کتاب دربردارنده مجموعا شش صد و سیزده واژه از واژگان قرآنی است که به ترتیب حروف الفبا در بیست وهشت کتاب و هر کتاب در چند باب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در مقدمه ناشر، ابتدا به تعریف مختصر علم وجوه القرآن پرداخته شده و سپس، به موضوع و اهمیت کتاب، اشاره شده است.
در مقدمه محقق، ابتدا به شرح حالی از نویسنده، ابن عباس، ابن سائب کلبی و مقاتل بن سلیمان ارائه گردیده و سپس، به موضوعات زیر، پرداخته شده است: بررسی علم وجوه و نظایر؛ تحلیل و کاوشی در کتاب؛ مقایسه این کتاب با سایر کتب نوشته شده در این موضوع و....
در مقدمه مؤلف، توضیح مختصری پیرامون موضوع کتاب و شیوه چینش مطالب، ارائه شده است.

[ویکی فقه] یکی از مسایل قرآنی، مساله «وجوه و نظائر» است، که راه احتمال را در فهم معانی قرآن باز نموده و گاهی موجب اشتباه برخی و گاه موجب دست آویزی برای فتنه جویان شده است. فهم معانی قرآن نیاز به ورزیدگی و اندیشه عمیق دارد تاامکان سد احتمالات میسر گردد، لذا شناخت وجوه و احتمالات و نیز اشباه و نظائر یک ضرورت تفسیری به شمار می رود.
در این زمینه کتاب ها و رساله های فراوانی نوشته شده و نیز تالیفاتی با عنوان «غریب القرآن» یا «تاویل مشکل القرآن» ارائه شده است. پیشینیان در این زمینه کوشش فراوانی نموده و برای حل مشکلات قرآنی آثار نفیسی از خود به یادگار گذارده اند.اولین کسی که در این وادی قدم نهاد، ابو الحسن مقاتل بن سلیمان بلخی خراسانی (متوفای ۱۵۰) است. وی از تابعین به نام شمرده می شود. کتاب وی اکنون در دست رسم است و با ضمیمه تحقیق دکتر عبد الله محمود شحاته به سال ۱۹۷۵ م به چاپ رسیده است.پس از وی افراد دیگری نیز در این مسیر گام نهاده اند. به گفته جلال الدین سیوطی، ابو الفرج (متوفای ۵۹۷) ، واعظ و محدث و مفسر معروف و ابن دامغانی و ابو الحسین محمد بن عبد الصمد مصری و ابن فارس و دیگران، در این زمینه کتاب هایی نوشته اند، که کتاب ابن فارس در اختیار جلال الدین سیوطی بوده و درکتاب «اتقان» از آن نقل کرده است.عمده ترین کتاب در دست در این زمینه کتاب «وجوه و نظائر» نوشته ابو الفضل حبیش بن ابراهیم تفلیسی (متوفای حدود سال ۶۰۰) است. این کتاب به فارسی نگاشته شده و دکتر مهدی محقق آن را تحقیق نموده در اختیار خوانندگان قرار داده است. این کتاب در واقع، تکمیل شده کتاب مقاتل ابن سلیمان است.
تعریف وجوه و نظائر
وجوه، درباره محتملات معانی به کار می رود و نظائر، درباره الفاظ و تعابیر. اگردر لفظ یا عبارتی چند معنا احتمال رود، این معانی را «وجوه» گویند. بدین معنا که عبارت مذکور را بتوان بر چند وجه تعبیر کرد و هر وجهی را تفسیری شمرد. نظائر درالفاظ یا تعابیر مترادفه به کار می رود و آن هنگامی است که چند لفظ (کلمه یا جمله)یک معنای تقریبی واحد را افاده کنند. این بیش تر در الفاظی یافت می شود که دارای معانی متقارب و مترادف باشند و جدا ساختن آن ها گاه دشوار می نماید. در قرآن ازهر دو نوع فراوان یافت می شود. لذا شناخت وجوه و نظائر در قرآن یک ضرورت تفسیری به شمار می رود.
تعریف سیوطی
جلال الدین سیوطی در تعریف وجوه چنین گوید: «فالوجوه للفظ المشترک الذی یستعمل فی عده معان، کلفظ الامه... وجوه لفظ مشترکی را گویند که در چند معنابه کار می رود، مانند لفظ «امت» که به سه معنا آمده: ملت، طریقت و مدت ». امت به معنای ملت در آیه و کذلک جعلناکم امه وسط این چنین است که ما شمار را ملتی میانه قرار دادیم ». امت به معنای طریقت نظیر آیه: انا وجدنا آبائنا علی امه و انا علی آثارهم مقتدون ما پدرانمان را بر طریقتی (روشی) یافتیم و ما همان را دنبال می کنیم ». امت به معنای مدت نظیر آیه: و قال الذی نجا منهما و ادکر بعد امه... و آن کس از آن دو (زندانی) که نجات یافته و پس از مدتی (یوسف را) به خاطر آورده بود، گفت... ».در تعریف نظائر گوید: «و النظائر، کالالفاظ المتواطئه... نظائر الفاظی را گویند که با یک دیگر هم آهنگ و هم تا باشند» مانند الفاظ مترادفه که معانی آن ها یک سان یانزدیک به هم باشند.وجوه محتمله در الفاظ و عبارات قرآن، به ویژه در جمله های ترکیبی-چنان چه اشارت رفت-فراوان است و تا کسی این وجوه محتمله را نداند، درست را ازنادرست تشخیص نخواهد داد و بر حقیقت تفسیر آیه آگاه نخواهند شد چه پی بردن به حقیقت، به میزان تشخیص و توانایی جدایی صحیح از مستقیم بستگی دارد. به هر تقدیر در قرآن این ویژگی وجود دارد که در بسیاری از تعابیر آن راه احتمالات بازاست. برای روشن شدن معنا باید راه احتمالات سد شود.
بیان حضرت علی ع پیرامون وجوه و نظایر
...