وجود

وجود (فیلم ۱۹۹۸). وجود ( به هندی: Wajood ) فیلمی محصول سال ۱۹۹۸ و به کارگردانی ان چاندرا است. در این فیلم بازیگرانی همچون نانا پاتیکار، مادهوری دیکشیت، موکول دو، رامیا کریشنان، جانی لور، پاریکشیت سهنی، شیواجی ساتام ایفای نقش کرده اند.

وُجود
(یا: هستی) اصطلاحی کلیدی در فلسفه. هرگونه توضیح و تعریف لفظی از وجود، از آن جا که ارجاع آن به خودِ وجود است، چندان بدیهی می نماید که ناگزیر آن را تعریف ناپذیر شمرده اند. بدین سان، مبحث وجود گاه با مابعدالطبیعه مترادف انگاشته می شود، چراکه همۀ مباحث دیگر فلسفی عملاً در ذیل بحث وجود شکل می گیرد. مبحث وجود نخستین بار در منظومۀ فلسفی پارمنیدس مطرح شده است. او وجود را تمامیتی ثابت و لایتغیر می داند که، به واقع ردّیه ای است بر نظریۀ هراکلیتوس که معتقد بود چیزی جز تغییر و حرکت وجود ندارد. مباحث بعدی مستقیماً از پارمنیدس و هراکلیتوس متأثر است؛ یا در جهت تعمیق و تدقیق یکی، یا در جهت تلفیق آن ها در قالب نظریه های وحدت و کثرت. سقراط و افلاطون این بحث را در ذیل نظریۀ مُثُل، البته باز در همان حدود مفروض فلسفه های پیشین (موجود به جای وجود) گنجاندند. افلاطون در جمهوری با تقسیم موجودات به محسوس و معقول، بحث وجود را یکسر از مسیر انتزاعی آن دور کرد، گو این که با بیان این که وجود «عین خود بودن» است، در مواضعی به انتزاع وجود از وجود (نه موجود) نظر داشت. «عین خود بودن» به تعبیر افلاطون، اتحاد واقعیت انضمامی با صورت مثالی آن است. افلاطون، عبارت پارمنیدسی «واحد هست» (مثلاً «میز هست») را به چالش می گیرد و بر آن است که با این حکم میان میز و هستی تفاوت یا تغایر می نهیم، هستی واحد را از آن می گیریم و بدین سان چیزی جز عدم باقی نمی ماند. بنابراین، بایسته است به تعبیر دیگرِ بحث در باب وجود یعنی وجود چونان موجود بازگردیم که همانا بحث صفات وجود است. از این جاست که افلاطون را اصالت ماهیتی می دانند. تلقی ارسطو از وجود در تعریف او از فلسفۀ اولی نهفته است. ارسطو فلسفۀ اولی را عبارت از بحث در باب «موجود چونان موجود» می داند. تعریف ارسطو حاوی دو تعبیر متفاوت است؛ در تعبیر نخست، علم به اوصاف «موجود» مراد می شود از این حیث که «موجود» بدان اوصاف وجود می یابد. در تعبیر دوم، مراد معرفت به طبقه ای از موجودات است که لفظ «وجود» صرفاً بر آن اطلاق می شود. تعبیر نخست به حوزۀ مابعدالطبیعه مربوط است و تعبیر دوم به حوزۀ الهیات و خداشناسی. نظریۀ وجود ارسطو جدا از نظریۀ او در باب جوهر نیست. نظریۀ وجود در نزد فلاسفۀ قرون وسطا، به دنبال سنّت نوافلاطونی، مبتنی است بر آرای افلاطون، و در فقراتی متأثر از آرای ارسطو. این فلاسفه، آرای افلاطون و ارسطو را با باورهای مسیحی و اسلامی تلفیق کردند و ذات باری را در مقام وجود مطلق، منبع امکان وجودیافتن موجودات دانستند. ابن سینا بر وفق تفکر اسلامی در طریق ارسطو تصرف کرد؛ به باور او، از آن جا که موجود حائز کون و فساد است، ممکن محض است و بدین سان وجود عارض بر ماهیت است. ماهیت یا در اعیان اشیا است، یا در عقل و ذهن، به سه اعتبار؛ نخست به خودی خود، یعنی بی التفات به نسبت آن با وجودش در اعیان یا در عقل (لا به شرط)، دوم از آن جهت که در اعیان جزئی است (به شرط شیء)، سوم از آن حیث که در عقل است (بشرط لا). بنابراین ماهیت فی حد ذاته لا به شرط از وجود و عدم است و برای آن که موجود شود نیازمند علتی بیرون از خود است، وجود بالذات صرفاً به ذات باری تعلق دارد و ماسوای او یعنی ماهیات همگی در مقام ذات فاقد ثبوت اند و به تعبیر ابن سینا باطل الذات محسوب می شوند و چنانچه به واسطه نسبت به ذات حق موجود شوند وجودی بالغیر پیدا می کنند و واجب بالغیر می شوند لکن این وجود و وجوب هرگز به ذات آن ها سرایت پیدا نمی کند. بدین ترتیب وجود در تقسیم اولی تقسیم می شود به واجب و ممکن. واجب الوجود همان ذات الهی است که خالق و پروردگار موجودات است و ممکن الوجود به هر موجودی غیر از او اطلاق می شود که مخلوق و پروردۀ اوست. در ادامۀ همین سلسله، اشاره به فلسفۀ ملاصدرا ضروری می نماید؛ به باور ملاصدرا، بحث وجود یا بحثی مفهومی است یا مصداقی، و فلاسفه یا اصالت وجودی اند یا اصالت ماهیتی. ملاصدرا حکم به اصالت وجود می دهد و به پیروی از سهروردی بحث مراتب و تشکیک در وجود را پیش می نهد. بحث وجود در نزد فلاسفۀ عصر جدید از دکارت به بعد تا حد زیادی مورد غفلت قرار گرفت. با ظهور کانت و جایگزینی کامل معرفت شناسی به جای وجودشناسی، و تبدیل موجود به امر مورد شناسایی، بحث وجود از قاموس فلسفه حذف شد. اما در قرن ۱۹ و با مباحث شلینگ، فیلسوف آلمانی، و سپس کی یرکگور، متفکر دانمارکی، بحث از وجود دیگر بار در ساحت فلسفه مرکزیت یافت. کی یرکگور با نقد نظام مفهومی هگلی و اصالت دادن به وجود انسان، به بحث از وجود مقیّد یا اگزیستانس که همان وجود انسانی است پرداخت. لکن در قرن ۲۰ مارتین هایدگر، متفکر آلمانی، با گذشت از خودبنیادی حاکم در فلسفۀ جدید، وجود خاص انسان یا دازاین (Dasein) را محور مباحث عمیقی دانست که به طریق پدیدارشناسی وجودی پرده از اوصاف ذاتی دازاین یا وجود خاص انسانی برداشت. به نظر هایدگر وجود که موضوع اصلی فلسفه بوده است پس از فلاسفه پیشاسقراطی در مابعدالطبیعۀ سنتی و از افلاطون به بعد به بوتۀ فراموشی سپرده شده است و به جای آن اوصاف موجود یعنی وجود مقیّد به قیود ماهوی، موضوع فلسفه قرار گرفته است و این تحریف تاریخی پیامد هولناکی به مانند نیست انگاری دورۀ جدید به همراه داشته که در آراء متفکر آلمانی فریدریش نیچه به تمامیت خود رسیده است. هایدگر که تنها رهیافت به سوی وجود را نه بحث های مفهومی و براهین مابعدطبیعی بلکه پدیدارشناسی وجودی دازاین می داند، می کوشد تا با کشف اوصاف ذاتی دازاین راهی به سوی حقیقت وجود بگشاید و از سوی دیگر با تحلیل پدیدارشناسانۀ فلسفه های گذشته به ویژه، نیچه، هگل، شلینگ، کانت، لایب نیتس، دانس اسکاتس، ارسطو و افلاطون با شالوده شکنی و لایروبی مسیر تفکر این متفکران سرچشمه های وجودی که در بنیاد دیدگاه آنان است را عیان می سازد. تفکر هایدگر دامنۀ وسیعی یافت و اندیشۀ بسیاری متفکران بزرگ قرن ۲۰ را اعم از متفکران قاره ای و تحلیلی زیر نفوذ خود قرار داد اگرچه بسیاری از آن ها به همان طریقی که هایدگر دنبال می کرد نرفتند اما بابی که او گشود، افق های تازه ای پیش روی آن ها پدیدار کرد. گادامر، دریدا، فوکو، سارتر، مرلوپونتی، گیلبرت رایل، آستین و غیره ازجمله کسانی هستند که از تفکر او تأثیر پذیرفته اند.