[ویکی فقه] شکل فعلی واژه «تربیت» از ریشه «ربو» است، ولی با این وجود مشتقات تربیت از ریشه «ربّ» و «ربب» بیش تر از ریشه «ربو» در قرآن به کار رفته اند. هرکدام از این کاربردها ثمراتی دارد که در ذیل به آن پرداخته می شود.
تعداد زیادی از کتاب های معتبر لغت در ذیل ریشه «ربّ» و کتاب های تفسیر در ذیل سوره «حمد» واژه «ربّ العالمین» آورده اند که «ربّ» با واژه تربیت مرتبط است، علاوه بر این، برخی از کتاب های لغوی معتبر مانند لسان العرب و تاج العروس بعضی مشتقات واژه «تربیت» مانند «ربّب»، «تَرَبَّب»، «ربّی» و «تربّی» را به رغم این که از دو ریشه متفاوت «ربب» و «ربو» هستند. در کنار هم ذکر کرده اند.با توجه به این که شکل فعلی واژه «تربیت» از ریشه «ربو» است و قرآن بدون تردید، آخرین و کامل ترین کتاب تربیتی الهی است، ولی با این وجود مشتقات تربیت از ریشه «ربّ» و «ربب» بیش تر از ریشه «ربو» در قرآن به کار رفته اند.مشاهده واقعیت های مذکور باعث کنجکاوی و ایجاد پرسش های ذیل می گردد:اولاً، آیا بین واژه «ربّ» و ریشه «ربب» و کلمه تربیت از ریشه «ربو» هم گرایی و هم خوانی معنایی وجود دارد؟ ثانیا، بر فرض وجود رابطه معنایی بین آن دو، آیا منشا این رابطه، رابطه لغوی و لفظی بین آن هاست؛ اگر منشا رابطه معنایی یاد شده وجود رابطه لغوی و لفظی است، چگونه می توان هم گرایی و هم خوانی رابطه لغوی و لفظی دو واژه ربّ و تربیت را تبیین نمود؟ثالثا، کدام یک از مشتقات واژه عربی «تربیت» در قرآن به عنوان یک کتاب تربیتی، که به زبان عربی مبین نازل شده است، به کار رفته و این مشتقات بیش تر از کدام ریشه لفظی هستند؟ و چرا؟ چون معمولاً هر کاوشی در پی پاسخ گویی به سؤال های پژوهشی مشخصی است، این ها نیز برخی از مهم ترین پرسش هایی هستند که مقاله حاضر تلاش نموده است به آن ها پاسخ دهد.
ریشه لغوی تربیت
از کتاب های لغت اصیل و معتبر، استفاده می شود که واژه «تربیت» با دو ماده لغوی «ربو» و «ربب» مرتبط است.کلمه تربیت مصدر باب تفعیل است که به دلیل معتل و ناقص بودن ریشه لغوی آن، مصدرش همانند «تزکیه» بر وزن «تفعله» آمده است، «ربّی یربی تربیة» مانند «زکّی یزکّی تزکیة».گرچه بسیاری از کتاب های تعلیم و تربیت هنگام بحث از ریشه واژه «تربیت» آن را از ماده «ربو» ذکر می کنند، ولی نویسنده عرب زبان کتاب النظام التربوی فی الاسلام با استناد به برخی کتاب های لغوی معتبر، تصریح کرده است: تربیت در لغت، از ماده «ربب» است، «التربیة فی اللغة ماخوذة من ربّ ولده و الصبی یربّه».
← دیدگاه علما
گرچه قرآن کتاب لغت نیست و ما نیز نخست برای بررسی ریشه لغوی «تربیت» به سراغ کتاب های لغت رفتیم و کلمات آن ها را بررسی نمودیم، ولی با توجه به این که زبان قرآن زبان عربی مبین است. «و هذا لسان عربی مبین؛ » و در کتاب های علوم قرآن، یکی از برجسته ترین وجوه اعجاز قرآن را «اعجاز ادبی» آن ذکر می کنند، حال پرسش مهم این است که آیا برای کشف ریشه لغوی «تربیت» و معنای آن می توان از قرآن کمک گرفت یا نه؟پاسخ به پرسش مزبور مثبت است؛ زیرا:اولاً، ما معتقدیم قرآن معجزه جاوید پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) برای هدایت و تربیت انسان است و اعجاز آن در ابعاد ادبی مثل فصاحت و بلاغت و انتخاب لغات و واژه های مناسب برای بیان مقاصد خویش امری مسلّم و غیرقابل تردید است، به گونه ای که ادبای سرآمد عصر نزول قرآن نیز به اعجاز آن در ابعاد ادبی اش شهادت داده اند. ثانیا، قرآن خود منشا و اساس پیدایش علوم گوناگون و از جمله علم لغت بوده است. آیت اللّه حسن زاده آملی در این زمینه فرموده اند: «چون قرآن به میان آمد، از هر علم دری به روی جهانیان بگشود... دانشمندان سر تسلیم به پیش او نهادند و اهتمام تمام در فراگرفتن قرآن و دانستن الفاظ و معانی آن داشتند، تا کم کم علم قرائت پیش آمد وبرای حفظ ترکیب جمله ها و خطای در اعراب و بناء و صحت و اعتلال، کتبی در نحو و صرف نوشتند و برای دانستن معانی قرآن احتیاج به لغت و... پیدا شد.»
مشتقات واژه تربیت در قرآن و ادعیه
...
تعداد زیادی از کتاب های معتبر لغت در ذیل ریشه «ربّ» و کتاب های تفسیر در ذیل سوره «حمد» واژه «ربّ العالمین» آورده اند که «ربّ» با واژه تربیت مرتبط است، علاوه بر این، برخی از کتاب های لغوی معتبر مانند لسان العرب و تاج العروس بعضی مشتقات واژه «تربیت» مانند «ربّب»، «تَرَبَّب»، «ربّی» و «تربّی» را به رغم این که از دو ریشه متفاوت «ربب» و «ربو» هستند. در کنار هم ذکر کرده اند.با توجه به این که شکل فعلی واژه «تربیت» از ریشه «ربو» است و قرآن بدون تردید، آخرین و کامل ترین کتاب تربیتی الهی است، ولی با این وجود مشتقات تربیت از ریشه «ربّ» و «ربب» بیش تر از ریشه «ربو» در قرآن به کار رفته اند.مشاهده واقعیت های مذکور باعث کنجکاوی و ایجاد پرسش های ذیل می گردد:اولاً، آیا بین واژه «ربّ» و ریشه «ربب» و کلمه تربیت از ریشه «ربو» هم گرایی و هم خوانی معنایی وجود دارد؟ ثانیا، بر فرض وجود رابطه معنایی بین آن دو، آیا منشا این رابطه، رابطه لغوی و لفظی بین آن هاست؛ اگر منشا رابطه معنایی یاد شده وجود رابطه لغوی و لفظی است، چگونه می توان هم گرایی و هم خوانی رابطه لغوی و لفظی دو واژه ربّ و تربیت را تبیین نمود؟ثالثا، کدام یک از مشتقات واژه عربی «تربیت» در قرآن به عنوان یک کتاب تربیتی، که به زبان عربی مبین نازل شده است، به کار رفته و این مشتقات بیش تر از کدام ریشه لفظی هستند؟ و چرا؟ چون معمولاً هر کاوشی در پی پاسخ گویی به سؤال های پژوهشی مشخصی است، این ها نیز برخی از مهم ترین پرسش هایی هستند که مقاله حاضر تلاش نموده است به آن ها پاسخ دهد.
ریشه لغوی تربیت
از کتاب های لغت اصیل و معتبر، استفاده می شود که واژه «تربیت» با دو ماده لغوی «ربو» و «ربب» مرتبط است.کلمه تربیت مصدر باب تفعیل است که به دلیل معتل و ناقص بودن ریشه لغوی آن، مصدرش همانند «تزکیه» بر وزن «تفعله» آمده است، «ربّی یربی تربیة» مانند «زکّی یزکّی تزکیة».گرچه بسیاری از کتاب های تعلیم و تربیت هنگام بحث از ریشه واژه «تربیت» آن را از ماده «ربو» ذکر می کنند، ولی نویسنده عرب زبان کتاب النظام التربوی فی الاسلام با استناد به برخی کتاب های لغوی معتبر، تصریح کرده است: تربیت در لغت، از ماده «ربب» است، «التربیة فی اللغة ماخوذة من ربّ ولده و الصبی یربّه».
← دیدگاه علما
گرچه قرآن کتاب لغت نیست و ما نیز نخست برای بررسی ریشه لغوی «تربیت» به سراغ کتاب های لغت رفتیم و کلمات آن ها را بررسی نمودیم، ولی با توجه به این که زبان قرآن زبان عربی مبین است. «و هذا لسان عربی مبین؛ » و در کتاب های علوم قرآن، یکی از برجسته ترین وجوه اعجاز قرآن را «اعجاز ادبی» آن ذکر می کنند، حال پرسش مهم این است که آیا برای کشف ریشه لغوی «تربیت» و معنای آن می توان از قرآن کمک گرفت یا نه؟پاسخ به پرسش مزبور مثبت است؛ زیرا:اولاً، ما معتقدیم قرآن معجزه جاوید پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله وسلّم) برای هدایت و تربیت انسان است و اعجاز آن در ابعاد ادبی مثل فصاحت و بلاغت و انتخاب لغات و واژه های مناسب برای بیان مقاصد خویش امری مسلّم و غیرقابل تردید است، به گونه ای که ادبای سرآمد عصر نزول قرآن نیز به اعجاز آن در ابعاد ادبی اش شهادت داده اند. ثانیا، قرآن خود منشا و اساس پیدایش علوم گوناگون و از جمله علم لغت بوده است. آیت اللّه حسن زاده آملی در این زمینه فرموده اند: «چون قرآن به میان آمد، از هر علم دری به روی جهانیان بگشود... دانشمندان سر تسلیم به پیش او نهادند و اهتمام تمام در فراگرفتن قرآن و دانستن الفاظ و معانی آن داشتند، تا کم کم علم قرائت پیش آمد وبرای حفظ ترکیب جمله ها و خطای در اعراب و بناء و صحت و اعتلال، کتبی در نحو و صرف نوشتند و برای دانستن معانی قرآن احتیاج به لغت و... پیدا شد.»
مشتقات واژه تربیت در قرآن و ادعیه
...
wikifeqh: واژه_تربیت_در_قرآن