هویت شناسی زینب و ام کلثوم

[ویکی فقه] حضرت زینب کبری (سلام الله علیها) فرزند سوم حضرت علی (علیه السّلام) و فاطمه (سلام الله علیها) است، که در منابع روایی به ام کلثوم شهرت دارد؛ وی همان شخصیتی است که پیام رسان حماسه عاشورا بوده و نباید بین شخصیت وی و خواهر کوچک ترش که او نیز ام کلثوم نام داشته و به احتمال قوی همسر مسلم بن عقیل بوده است؛ اشتباه نمود.
منابع تاریخی و روایی به وجود چند دختر با نام زینب و ام کلثوم در بین فرزندان حضرت علی (علیه السّلام) تصریح کرده اند؛ تا جایی که سید محسن امین در اعیان الشیعه از ۴ دختر با نام ام کلثوم برای حضرت علی (علیه السّلام) نام می برد.۱. ام کلثوم کبری بنت فاطمه (سلام الله علیها) همسر عمر بن الخطاب؛۲. ام کلثوم هـمسر مسلم بن عقیل ؛۳. ام کلثوم صغری؛۴. زینب که کنیه اش ام کلثوم است و قبرش در راویه دمشق است. همچنین شیخ مفید در بین دختران امیرالمومنین علی (علیه السّلام) به دو زینب و دو ام کلثوم تصریح می کند. این تعدد در نام و کنیه باعث شده تا هویت و شخصیت ام کلثومی که راوی احادیث فراوانی از اهل بیت است و یکی از نقش آفرینان اصلی در تبیین اهداف و پیام کربلا است، در هاله ای از ابهام فرو رود. چنان که در بعضی از کتب شخصیت اصلی ماجرا بین حضرت زینب (سلام الله علیها) و ام کلثوم مردد است و دقیقا معلوم نیست که آیا ام کلثوم همان زینب کبری (سلام الله علیها) است و یا شخصیت دیگری است؟ اساسا ام کلثومی که در واقعه عاشورا حضور داشته کیست؟ آیا فقط یک ام کلثوم در کربلا حاضر بوده یا ام کلثوم های متعددی در کربلا حضور داشته اند؟ تحقیقی هر چند کوتاه در منابع تاریخی، می تواند حقیقت امر را روشن کند.
دختران علی و فاطمه
تمامی مورخان و محدثان شیعه و سنی در ذکر نام فرزندان علی (علیه السّلام) و فاطمه (سلام الله علیها)، از دو دختر نام می برند: یکی زینب و دیگری ام کلثوم. بنابراین وجود دو دختر برای علی (علیه السّلام) و فاطمه (سلام الله علیها)، مورد اتفاق همه علمای شیعه و سنی است. بسیاری منابع هنگامی که نام فرزندان امیرالمؤمنین (علیه السّلام) و حضرت زهرا (سلام الله علیها) را ذکر می کنند، از زینب و ام کلثوم هر دو نام می برند. در ذیل به نمونه هایی اشاره می گردد:۱. امیرالمؤمنین فرمود: «... و ابنیّ الحسن و الحسین و ابنتیّ زینب و ام کلثوم...؛ دو پسرم حسن و حسین و دو دخترم زینب و ام کلثوم.» ۲. در باره امام علی (علیه السّلام) آمده است: «... و ابنیه الحسن و الحسین و ابنتیه زینب و ام کلثوم؛ ایشان دو پسر حضرت به نام های حسن و حسین و دو دختر او به نام های زینب و ام کلثوم دارند...» ۳. در مورد حضرت فاطمه (سلام الله علیها) می خوانیم: «... و حملتْ بالْحسن فلما رزقتْه بعد اربعین یوما حملتْ بالحسین ثم رزقتْ زینب و ام کلثوم و حملت بمحسن؛ چهل روز پس از تولد امام حسن، حضرت زهرا (سلام الله علیها) امام حسین را باردار شد سپس زینب و ام کلثوم به دنیا آمدند و بعد، محسن را باردار شد.» ۴. در جای دیگر آمده است: «... علی و فاطمة و ابنیهما الحسن و الحسین و ابنتیهما زینب و ام کلثوم...؛ علی و فاطمه و دو پسر آنها حسن و حسین، و دو دختر آنها زینب و ام کلثوم.»
کنیه های حضرت زینب کبری
کنیه بانوی خردمند، زینب کبری (علیهاالسّلام)، پیوسته در ابهام بوده است و شاید همین ابهام منشاء، تردید درباره شخصیت ام کلثوم یا ام کلثوم های حاضر در کربلا و همچنین مدفن ایشان شده است.
← ام الحسن و ام کلثوم
...