هون

- - -
۱️⃣ ادعای �هون ها از اقوام ترک هستند�
واقعیت تاریخی:
اصطلاح �هون� در منابع تاریخی به چند گروه متفاوت اطلاق شده است:
هون های غربی ( Huns ) : همان هایی که به اروپای مرکزی و شرقی هجوم بردند ( آتّیلا ) .
هپتالیان / هون سفید ( Hephthalites ) : در قرن ۵–۶ میلادی در ماوراءالنهر و شرق ایران فعال بودند.
کیداریت ها و سایر شاخه ها
این گروه ها اتحادیه های قبیله ای بودند و شامل ترکیبی از ترک زبان ها، ایرانی زبان ها و مغولی تبارها بودند.
هیچ مدرکی وجود ندارد که همهٔ هون ها �خالص ترک� باشند.
منابع معتبر:
Golden, P. B. , An Introduction to the History of the Turkic Peoples, 1992.
Sinor, D. ( ed. ) , The Cambridge History of Early Inner Asia, 1990.
✅ نتیجه: ادعای �هون ها خالص ترک� جعلی و تحریف شده است.
- - -
۲️⃣ ادعای �امپراتوری بزرگی از کره تا اروپا و از سیبری تا چین داشتند�
واقعیت تاریخی:
هون های غربی تنها در اروپای مرکزی و شرقی فعالیت داشتند.
هون های شرقی ( هپتالیان ) بیشتر در ماوراءالنهر و بخش هایی از شرق ایران حضور داشتند.
هیچ منبع معتبری از تصرف کل سیبری، کره یا چین توسط هون ها وجود ندارد.
منابع معتبر:
Encyclopaedia Iranica, entries: “Hephthalites”
Greatrex, G. , & Lieu, S. , The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars, 2002.
✅ نتیجه: اغراق تاریخی؛ حضور هون ها محدود به مناطق مشخصی بود.
- - -
۳️⃣ ادعای �شاهان معروف: آتیلا، مته خان، بومین خان�
واقعیت تاریخی:
آتّیلا ( Attila ) : رهبر واقعی هون های غربی، مستند و معتبر.
بومین خان ( Bumin Khagan ) : رهبر گوک ترک ها، ارتباطی با هون ها ندارد.
مته خان: هیچ سند تاریخی معتبری ندارد؛ احتمالاً جعلی یا تحریف شده.
منابع معتبر:
Golden, P. B. , An Introduction to the History of the Turkic Peoples, 1992.
Sinor, D. , The Cambridge History of Early Inner Asia, 1990.
✅ نتیجه: تنها آتیلا معتبر است؛ بقیه ترکیب های جعلی و تحریف شده اند.
- - -
۴️⃣ ادعای �هون ها شکست های سنگین به پارس ها، چینی ها، اسلاوها، ژرمن ها و رومی ها زدند�
واقعیت تاریخی:
ساسانیان: هپتالیان چند بار با ساسانیان جنگیدند، مهم ترین ضربه در زمان پیروز اول ( ۴۸۴ م ) بود. اما پس از اتحاد ساسانیان با گوک ترک ها، هپتالیان نابود شدند.
رومی ها / ژرمن ها / اسلاوها: هون های غربی حملاتی به اروپای مرکزی کردند، اما �شکست های سنگین� اغراق شده است.
چینی ها: هیچ منبع معتبر از حمله مستقیم هون ها به چین کلاسیک در این گستره وجود ندارد.
منابع معتبر:
Procopius, History of the Wars, Book I, Ch. 3
Encyclopaedia Iranica, entries: “Pērōz I”, “Hephthalites”
Greatrex & Lieu, The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars, 2002
✅ نتیجه: اغراق و تحریف تاریخی است.
- - -
۵️⃣ ادعای �شاخه ای به نام آق هون پس از شکست ساسانی ها در شرق ایران سکونت کرد�
واقعیت تاریخی:
هپتالیان ( هون سفید ) در بلخ و تخارستان و بخش های محدود ماوراءالنهر مستقر شدند.
سکونت آن ها موقت و محدود بود و هرگز شرق ایران به طور کامل در اختیارشان نبود.
پس از اتحاد ساسانیان با گوک ترک ها، هپتالیان نابود شدند و اثری از سکونت دائمی باقی نماند.
منابع معتبر:
Encyclopaedia Iranica, entry: “Hephthalites”
Richard Frye, The History of Ancient Iran, 1984, pp. 345–352
✅ نتیجه: ادعای �سکونت دائمی آق هون در شرق ایران� جعلی و اغراق آمیز است.
- - -
۶️⃣ جمع بندی علمی
ادعا واقعیت علمی نتیجه
هون ها خالص ترک بودند ترکیبی از ترک ها، ایرانی ها، مغول ها جعلی
امپراتوری از کره تا اروپا و سیبری تا چین حضور محدود در شرق ایران و اروپا اغراق تاریخی
شاهان: آتیلا، مته خان، بومین خان فقط آتیلا معتبر، بقیه جعلی تحریف شده
شکست های سنگین به پارس ها، رومی ها، ژرمن ها، اسلاوها و چینی ها شکست محدود به ساسانیان و برخی اروپایی ها اغراق تاریخی
سکونت دائمی آق هون در شرق ایران سکونت موقت و محدود در بلخ و تخارستان جعلی
- - -
✅ منابع معتبر برای مطالعه:
1. Bartholomae, E. , Altiranisches W�rterbuch, 1904
2. MacKenzie, D. N. , A Concise Pahlavi Dictionary, 1971
3. Mayrhofer, M. , Etymologisches W�rterbuch des Altindoarischen, 1986
4. Golden, P. B. , An Introduction to the History of the Turkic Peoples, 1992
5. Sinor, D. ( ed. ) , The Cambridge History of Early Inner Asia, 1990
6. Greatrex, G. , & Lieu, S. , The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars, 2002
7. Procopius, History of the Wars, Book I
8. Encyclopaedia Iranica, entries: “Hephthalites”, “Pērōz I”
9. Frye, R. N. , The History of Ancient Iran, 1984
- - -

بسیار خوب، بیایید مرحله به مرحله و مستند به منابع معتبر به این ادعاهای جعلی پاسخ دهیم و نشان دهیم که کدام بخش علمی است و کدام بخش تحریف تاریخی و زبانی:
- - -
۱. ادعای �هون ها = طایفه ای از ترک ها�
واقعیت تاریخی:
اصطلاح �هون� در تاریخ به چند گروه مختلف اشاره دارد: هون های غربی ( Huns ) ، هپتالیان ( Hephthalites / هون سفید ) ، کیداریت ها و غیره.
این گروه ها اتحادیه های قبیله ای بودند و شامل ترکیبی از اقوام ترک زبان، ایرانی زبان، و مغولی تبار بودند.
هیچ مدرکی وجود ندارد که همهٔ هون ها �خالص ترک� بوده باشند.
منابع معتبر:
Golden, P. B. , An Introduction to the History of the Turkic Peoples, 1992.
Sinor, D. ( ed. ) , The Cambridge History of Early Inner Asia, 1990.
✅ نتیجه: ادعای �هون ها طایفه ای خالص از ترک ها� جعلی و تحریف شده است.
- - -
۲. ادعای �هون ها از شرق ایران تا قلب اروپا و سیبری تا چین امپراتوری تشکیل دادند�
واقعیت تاریخی:
هون های غربی ( Huns ) تنها به اروپای مرکزی و شرقی هجوم بردند و در قرن ۴–۵ میلادی فعالیت داشتند.
هون های شرقی مانند هپتالیان بیشتر در ماوراءالنهر و بخش هایی از شرق ایران ( بلخ و تخارستان ) حضور داشتند.
هیچ مدرکی از تصرف سیبری یا کل چین توسط هون ها وجود ندارد.
منابع معتبر:
Encyclopaedia Iranica, “Hephthalites”
Greatrex, G. , & Lieu, S. , The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars, 2002.
✅ نتیجه: ادعای امپراتوری جهانی هون ها بزرگ نمایی و تحریف تاریخی است.
- - -
۳. ادعای �مته خان، آتیلا، بومین خان�
واقعیت تاریخی:
آتیلا ( Attila ) رهبر معروف هون های غربی بود، نه تمام هون ها.
بومین خان ( Bumin Khagan ) رهبر گوک ترک ها است، هیچ ربطی به هون ها ندارد.
�مته خان� در منابع تاریخی قابل اتکا نیست؛ احتمالاً نامی جعلی یا تحریف شده است.
✅ نتیجه: این بخش ادعا کاملاً اشتباه است و از همسان سازی اشتباه رهبران مختلف به وجود آمده است.
- - -
۴. ادعای �هون ها ساسانیان را شکست دادند و در شرق ایران ماندگار شدند�
واقعیت تاریخی:
هپتالیان ( هون سفید ) با ساسانیان جنگیدند. در دورهٔ یزدگرد دوم و پیروز اول، شکست ها و پیروزی هایی رد و بدل شد.
مهم ترین ضربهٔ جدی ساسانیان در ۴۸۴ میلادی بود که پیروز اول کشته شد.
سکونت هون ها در شرق ایران محدود به بخش هایی از ماوراءالنهر و بلخ بود و هرگز شرق ایران به طور کامل در اختیارشان قرار نگرفت.
پس از اتحاد ساسانیان با گوک ترک ها، هپتالیان نابود شدند.
منابع معتبر:
Procopius, History of the Wars, Book I, Ch. 3
Encyclopaedia Iranica, entries: “Pērōz I”, “Hephthalites”
✅ نتیجه: ادعای �ماندگاری دائمی هون ها در شرق ایران� اغراق آمیز و تحریف شده است.
- - -
۵. ادعای �مثل چینی درباره هون ها�
هیچ منبع معتبر چینی تاریخی این مثل را ذکر نکرده است.
چنین داستان هایی معمولاً در متون پان ترکی و ملی گرایانهٔ غیرعلمی دیده می شود.
- - -
۶. جمع بندی علمی
ادعا واقعیت
هون ها خالص ترک بودند ترکیبی از ترک ها، ایرانی ها، مغول ها؛ نه خالص ترک
هون ها امپراتوری از سیبری تا چین و اروپا داشتند اغراق و تحریف، تنها منطقهٔ حضور محدود بوده است
رهبران: مته خان، آتیلا، بومین خان آتیلا درست، بومین خان مربوط به گوک ترک ها، مته خان نامعتبر
شکست ساسانیان و سکونت دائمی در شرق ایران هپتالیان چند بار جنگیدند، سکونت محدود و موقتی بود
مثل چینی درباره ترس از هون ها فاقد منبع معتبر
- - -

3 - این گروه کوچ نشین و آواره در سرزمینهای متفاوت به غارت و دزدی می پرداختند و به یکباره از روی کره زمین نیست و نابود شدند .

۱. هون ها و دسته بندی شان
اصطلاح �هون� در منابع ساسانی و بعد اسلامی به چند گروه متفاوت اطلاق شده است:
هیاطله / هپتالیان ( Hephthalites ) : که در منابع ایرانی به �هون سفید� معروف اند.
چیدی / کیداریت ها: گروهی دیگر از هون ها در سده ی چهارم میلادی.
هون های غربی ( Huns ) : همان هایی که به اروپا رسیدند ( آتّیلا ) .
بنابراین باید دقت کرد وقتی گفته می شود �هون ها با ساسانیان جنگیدند�، معمولاً منظور هون های شرقی ( هپتالیان ) است، نه آتّیلا و غربی ها.
📚 منبع: Richard Frye, The History of Ancient Iran، ص. ۳۴۵–۳۵۲.
📚 Encyclopaedia Iranica, “Hephthalites”.
- - -
۲. برخوردهای ساسانیان با هون ها
در دوره ی یزدگرد دوم ( ۴۳۸–۴۵۷ م ) : ساسانیان با هپتالیان در شرق جنگیدند و پیروزی و شکست هایی رد و بدل شد. یزدگرد موفق شد چندبار تهاجم آنان را دفع کند.
در دوره ی پیروز ( ۴۵۹–۴۸۴ م ) : اینجا ماجرای اصلی است. پیروز اول شکست خورد، سپس دوباره لشکر کشید و سرانجام در نبردی در ۴۸۴ م کشته شد و ارتش ایران آسیب دید.
پس از آن، ساسانیان مدتی خراج گزار هپتالیان شدند تا زمان قباد و خسرو انوشیروان که توانستند دوباره قدرت را بازیابند.
📚 منبع: Procopius, History of the Wars، کتاب I، فصل ۳.
📚 Encyclopaedia Iranica, “Pērōz I”.
- - -
۳. آیا هون ها در شرق ایران ساکن شدند؟
بله، هپتالیان قلمروشان را در ماوراءالنهر ( Transoxiana ) و بخش هایی از خراسان گسترش دادند.
اما این سکونت موقت و منطقه ای بود و هیچ گاه به معنای جایگزینی ساسانیان در کل شرق ایران نبود. آن ها بیشتر در ناحیه ی باختر ( Bactria / بلخ ) و حوالی تخارستان مستقر شدند.
با اتحاد ساسانیان و ترکان غربی ( گوک ترک ها ) در قرن ششم میلادی، هپتالیان کاملاً نابود شدند و اثری از دولتشان باقی نماند.
📚 منبع: Encyclopaedia Iranica, “Hephthalites”.
📚 Greatrex & Lieu, The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars، ص. ۱۰۵–۱۲۰.
- - -
۴. جمع بندی
هون ها ( هپتالیان ) چند بار با ساسانیان جنگیدند، گاهی پیروز و گاهی شکست خوردند.
مهم ترین شکست ساسانیان در زمان پیروز اول بود ( ۴۸۴ م ) .
هپتالیان در بخشی از شرق ایران ( بیشتر بلخ و تخارستان ) مدتی ساکن شدند، اما هرگز کل ایران یا حتی کل شرق ایران را تصرف نکردند.
نهایتاً توسط ائتلاف ایران و ترکان غربی نابود شدند.
- - -
✅ بنابراین ادعای �شکست های پیاپی و سکونت دائمی هون ها در شرق ایران� تحریف شده و اغراق آمیز است.
آن ها یک بار ضربه ی جدی به ساسانیان زدند، ولی دوام نیاوردند و خودشان محو شدند.
- - -

در اوستایی و پهلوی، haona - / hōn هیچ ربطی به قوم �هون� ندارد، بلکه به معنای �زمین سخت، کلوخ، خاک شیار شده� است ( Bartholomae 1904; MacKenzie 1971 ) .
در فارسی میانه و کلاسیک، واژه ی �هون� در ترکیب هایی مثل �گل هون� = خاک کلوخ زار ثبت شده است ( برهان قاطع، جهانگیری ) .
در سانسکریت، آوانی ( āvani - ) = �زمین� هم ریشه است ( Mayrhofer 1986 ) .
این واژه یک اصطلاح بومیِ ایرانی - هندواروپایی است و به قوم خاصی ارتباط ندارد.
پس، استفاده از واژه ی �هون� در متون اوستایی و فارسی به معنای قوم هون یک جعل آشکار است.
- - -
۲. �هون ها� در تاریخ ( قوم هون )
اما �هون ها� که در تاریخ جهان مشهور هستند، یک موضوع دیگر است:
قوم هون ( Huns ) واقعاً یک اتحادیه ی بزرگ عشایری بود که از استپ های آسیای میانه برخاستند و در قرن ۴ و ۵ میلادی به اروپا هجوم بردند ( امپراتوری آتیلا ) .
دسته هایی از هون ها ( مانند �هپتالیان� = Hephthalites ) در قرن ۵–۶ میلادی به ایران و هند تاختند و در منابع ساسانی به �هیاطله� ( hayāṭila ) معروف شدند.
این ها از نظر قومی احتمالاً ترکیبی از اقوام ترک زبان، ایرانی زبان و مغولی تبار بودند، نه یک قوم �خالص ترک�. پژوهشگران مدرن ( Golden 1992; Sinor 1990 ) تأکید می کنند که �هون� یک کنفدراسیون قبیله ای بوده است.
�دیوار چین� هم در اصل برای مقابله با شیونگ نو ( Xiongnu ) ساخته شد ( قرن ۳ پیش از میلاد ) ، که بسیاری از تاریخ نگاران آنها را نیای بخشی از هون ها می دانند. اما شیونگ نو مستقیماً با �هون های اروپایی� یکی نیستند.
- - -
۳. خطای جعلی رایج
ادعای رایج در متون پان ترکی این است که:
�هون = واژه ی اوستایی ( زمین سخت ) � را با �هون = قوم هون ( Huns ) � یکی می کنند.
سپس نتیجه می گیرند که �قوم هون در اوستا ذکر شده و ایرانیان دشمن ترک ها بودند�.
این روش تحریف آشکار علمی است، چون:
1. واژه ی �هون� در اوستا ریشه ی بومی هندواروپایی دارد و هیچ ربطی به قوم هون ندارد.
2. قوم هون ها در دوره ی ساسانی ( ۵۰۰ میلادی ) ظاهر شدند، در حالی که اوستا و متون پهلوی بسیار قدیمی ترند.
3. حتی منابع معتبر تاریخی، �هون ها� را یک اتحادیه ی قبیله ای مرکب از ترک ها، ایرانی ها و دیگر اقوام می دانند، نه یک قوم خالص ترک.
- - -
۴. منابع معتبر برای پاسخ
Bartholomae, E. Altiranisches W�rterbuch. 1904.
MacKenzie, D. N. A Concise Pahlavi Dictionary. 1971.
Mayrhofer, M. Etymologisches W�rterbuch des Altindoarischen. 1986.
Sinor, Denis ( ed. ) . The Cambridge History of Early Inner Asia. 1990.
Golden, Peter B. An Introduction to the History of the Turkic Peoples. 1992.
- - -
✅ جمع بندی:
�هون� در اوستا و فارسی میانه = زمین سخت، کلوخ زار ( واژه بومی ایرانی ) .
�هون ها� در تاریخ = اتحادیه ی اقوام استپی ( ترک تبار ایرانی تبار مغولی تبار ) .
هیچ ارتباط ریشه شناسی یا تاریخی مستقیم بین این دو نیست.
ادعای �اوستا از ترک های هون یاد کرده� یک جعل ضدعلمی است.
- - -

جهانگیری: ضبط �ha. van� با فتح اوّل و ثانی.
تعبیر: �گل هون� = خاک کلوخ زار.
> بنابراین، در فارسی میانه و متون کلاسیک، واژه عمدتاً به معنای زمین سخت، سنگلاخ، کلوخ زار است.
- - -
۲. اوستایی و پهلوی
اوستایی: واژه ای به شکل haona - / haona/ وجود دارد که به معنای �سنگ، کلوخ، سختی� آمده است.
منابع:
Bartholomae, E. Altiranisches W�rterbuch, 1904.
Kent, R. G. Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon, 1953.
پهلوی: صورت hōn ادامه ی همین ریشه است و معنای �زمین سخت و کلوخ دار� دارد.
منابع:
MacKenzie, D. N. A Concise Pahlavi Dictionary, 1971.
Macedonio, F. Zoroastrian Pahlavi Texts, 1983.
- - -
۳. ارتباط با سانسکریت
سانسکریت: واژه āvani - ( अवनि ) به معنای �زمین، مکان، موضع� وجود دارد.
ریشه: ava - �پایین، زیر� پسوند - ni → �آنچه در پایین است� = زمین.
پژوهشگران معتقدند واژه ی ایرانی هون می تواند هم ریشه یا مرتبط با این واژه باشد.
منابع:
Mayrhofer, M. Etymologisches W�rterbuch des Altindoarischen, I/58, 1986.
Scheftelowitz, M. Indo - Iranian Studies, 1927.
- - -
۴. مسأله ی �h� آغازین
پژوهشگران، از جمله حسن دوست، اشاره کرده اند که �h� در آغاز واژه افزوده ی ثانوی است و ریشه ی اصلی ممکن است ōn یا avan بوده باشد.
این پدیده در فارسی میانه و نو، در واژه های دیگری نیز دیده شده است ( افزودن �h� به ابتدای کلمات برای واج آرایی یا تمایز معنا ) .
- - -
۵. جمع بندی ریشه شناسی
زبان واژه معنا
اوستایی haona - / haona زمین سخت، سنگ، کلوخ
پهلوی hōn زمین شیارکرده، کلوخ زار
سانسکریت āvani - زمین، مکان
فارسی میانه/نو hōn زمین سخت، کلوخ زار
ریشه: از h₂wen - / wen - در هندواروپایی به معنای �زمین، مکان�.
�h� آغازین ممکن است افزوده ی ثانوی باشد.
- - -
منابع پیشنهادی برای مطالعه
1. Bartholomae, E. , Altiranisches W�rterbuch, 1904.
2. Kent, R. G. , Old Persian: Grammar, Texts, Lexicon, 1953.
3. MacKenzie, D. N. , A Concise Pahlavi Dictionary, 1971.
4. Mayrhofer, M. , Etymologisches W�rterbuch des Altindoarischen ( KEWA ) , I/58, 1986.
5. Scheftelowitz, M. , Indo - Iranian Studies, 1927.
6. Macdonell, A. A. , A Sanskrit - English Dictionary, 1893.
7. MacKenzie, D. N. , Zoroastrian Pahlavi Texts, 1983.
- - -

• منابع ها. تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. اول و دوم، انتشارات ققنوس، ۱۳۷۴
• تاریخ ادبیات ایران، ذبیح الله صفا، خلاصه ج. سوم، انتشارات بدیهه، ۱۳۷۴
• حسن بیگ روملو، �احسن التواریخ� ( ۲ جلد ) ، به تصحیح�عبدالحسین نوایی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۹. ( مصحح در پایان جلد اول شرح مفصل و سودمندی از فهرست لغات�ترکی�و�مغولی�رایج در متون فارسی از سده هفتم به بعد را نوشته است )
• فرهنگ فارسی، محمد معین، انتشارات امیر کبیر، تهران، ۱۳۷۵
• غلط ننویسیم، ابوالحسن نجفی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران، ۱۳۸۶
• فرهنگ کوچک زبان پهلوی، دیوید نیل مکنزی، ترجمه مهشید فخرایی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ۱۳۷۹

تو شمال و غرب شبیه اسلاوها
هون به احتمال زیاد یه اتحاد قبیله ای بوده
ولی اصلا فرض میکنیم که کلا ترک بودن
افتخارتون به هون ها واقعا احمقانست
همونطور که به چنگیز و تیمور افتخار می کنید
مشتی آدمکش وحشی که جز کشتن و چپاول کاز دیگه ای بلد نبودن
تمدن خودشون صفر بود اما تو نابود کردن تمدن ها استاد بودن
حقیقتن خندم میگیره که پانترک با افتخار و آب وتاب خودشو به اونها میدونه
راستش این بزرگترین لگد چهره پانترکیسمه
البته احتمالا کارایی برای ماستمالی و تطهیر جنایت های آتیلا و چنگیز و تیمور و حتی آتاترک ( که خیلی متمدنانه باعث مرگ ۱میلیون یونانی و ۲میلیون ارمنی شد ) بکنن. . .