هواچرخ

هواچرخ. [ ۱] یا جایروکوپتر یا اتوجایرو یا جایروپلن ( به اختصار جایرو ) به هواگردی گفته می شود که پروانهٔ بزرگ آن بدون موتور باشد. هواچرخ در ظاهر همانند بالگرد است اما حرکت آن یا به وسیله یک پروانه موتوری یا یک کابل کششی صورت می گیرد. گذشتن هوا از پیرامون پروانهٔ بزرگ، باعث بلند شدن هواچرخ از زمین می گردد. پروانه بزرگ هواچرخ هرزگرد است و به هیچگونه موتوری اتصال ندارد بلکه پروانهٔ کوچک به موتور متصل است و با چرخش این پروانه، بادهای شدید تولید شده و پروانهٔ بزرگ را می چرخاند تا نیروی برآر تولید شود.
هواچرخ نوعی هواگرد با بال متحرک است. در هواچرخ، برخلاف بالگرد، نیروی موتور فقط صرف پیشراندن می شود و نیروی برآر در اثر جریان هوائی که به بال یا پروانه می وزد و آن را به گردش درمی آورد ایجاد می شود. شکل ظاهری هواچرخ بسیار شبیه به بالگرد است ولی از نظر اصول پرواز با آن تفاوت دارد. پروانه بزرگ در هواچرخ همواره در شرایط خودگردی است و به همین دلیل حتی اگر موتور خاموش شود هواچرخ نیروی برآر دارد و دچار واماندگی نمی شود. بعبارت دیگر برخلاف بالگردها، در جایروکاپتر هیچگونه گیربکسی بین موتور پیشران و ملخ هرزگرد وجود ندارد تا خلبان با غیرفعال کردن آن گیربکس فاز خودگردی را آغاز کند.
این وسیله نوعی هواگرد است که از یک پروانه کوچک استفاده می کند تا پروانه بزرگ را بچرخاند. با وجود اینکه پروانه اصلی آنها در ظاهر شبیه یک پروانه اصلی بالگرد است ولی برخلاف بالگردها، هوا باید از پایین به بالای پروانه بزرگ جریان داشته باشد. این وسیله توسط یک مهندس اسپانیایی به نام Juan de la Cierva ساخته شد. هدف وی اختراع یک هواپیما بود تا پروازی مطمئن و ایمن در سرعت های پایین داشته باشد. اولین پرواز هواچرخ در ۹ ژانویه ۱۹۲۳ از فرودگاه کواترو وینتوس در مادرید بود. موارد استفاده از این وسیله امروزه در پروازهای تفریحی، سم پاشی مزارع و غیره می باشد.

هَوا چَرخ (autogiro)
هَوا چَرخ
وسیلۀ نقلیه ای سنگین تر از هوا که با استفاده از بالی چرخان یا پروانه در هوا نگه داشته می شود. یک هوانورد اسپانیایی، با نام خوان دِ لا سیروا، نخستین هواچرخ را در ۱۹۲۳ با موفقیت طراحی کرد. بالِ گردندۀ هواچرخ فقط نیروی بالابر را تأمین می کند، اما وسیله را جلو نمی برد و ملخی معمولی آن را به پیش می راند. امروزه هواچرخ جای خود را به بالگرد داده است که بال چرخندۀ آن هر دو کار را صورت می دهد. بالِ چرخندۀ سه یا چهار پرّۀ هواچرخ در بالای وسیله و در سطحی افقی می چرخد و نیروی چرخش آن را موتور تأمین نمی کند. برش مقطعی پره ها به صورت بال های هواپیما و به شکل بال واره (ایروفویل) است. با حرکت هواچرخ به جلو، پروانه خودبه خود شروع به چرخیدن می کند که به خودچرخی معروف است. اگر سرعت حرکت کافی باشد، پروانه نیروی بالابر کافی را برای نگه داشتن هواگرد در هوا ایجاد می کند.