هندسه مولکولی هشت وجهی

در شیمی، هندسه مولکولی هشت وجهی، که به آن مربع دو هرمی نیز می گویند، شکل ترکیباتی را با شش اتم یا گروه هایی از اتم ها یا لیگاندهایی که به طور متقارن در اطراف یک اتم مرکزی چیده شده اند، توصیف می کند و راس یک هشت وجهی را مشخص می کند. هشت وجهی هشت وجه دارد. هشت وجهی یکی از جامدات افلاطونی است. اگرچه مولکول های هشت وجهی معمولاً یک اتم در مرکز خود دارند و هیچ پیوندی بین اتم های لیگاند وجود ندارد. نمونه هایی از ترکیبات هشت وجهی عبارتند از هگزا فلوراید گوگرد SF6 و هگزا کربونیل مولیبدن Mo ( CO ) 6. اصطلاح «هشت وجهی» تا حدودی توسط شیمیدانان استفاده می شود و بر هندسه پیوندها به اتم مرکزی تمرکز می کند و تفاوت بین خود لیگاندها را در نظر نمی گیرد؛ مثلاً، 3+، که به دلیل جهت گیری پیوندهای N - H از نظر ریاضی هشت وجهی نیست، به عنوان هشت وجهی شناخته می شود.
مفهوم هندسه هماهنگی هشت وجهی توسط آلفرد ورنر برای توضیح استوکیومتری و ایزومریسم در ترکیبات هماهنگی ایجاد شد. بینش او به شیمیدانان اجازه داد تا تعداد ایزومرهای ترکیبات هماهنگ را منطقی کنند. کمپلکس های هشت وجهی فلزات انتقالی حاوی آمین ها و آنیون های ساده اغلب به عنوان کمپلکس های نوع ورنر خوانده می شوند.
هنگامی که دو یا چند نوع لیگاند ( La، Lb ، . . . ) با یک مرکز فلزی هشت وجهی ( M ) هماهنگ می شوند، این کمپلکس می تواند به عنوان ایزومر وجود داشته باشد. سیستم نامگذاری این ایزومرها به تعداد و آرایش لیگاندهای مختلف بستگی دارد.
برای b2MLa4L، دو ایزومر وجود دارد. این ایزومرهای b2MLa4L، سیس هستند، به شرط آن که لیگاندهای Lb به طور متقابل مجاور و ترانس باشند و گروه های Lb نسبت به یکدیگر با ۱۸۰ درجه قرار گرفته باشند. تجزیه و تحلیل چنین مجموعه هایی بود که آلفرد ورنر را به فرضیه برنده جایزه نوبل ۱۹۱۳ در مورد مجموعه های هشت وجهی سوق داد.
برای b3MLa3L، دو ایزومر وجود دارد. یک ایزومر صورت ( fac ) که در آن هر مجموعه از سه لیگاند یکسان یک وجه از هشت وجهی اطراف اتم فلز را اشغال می کند. به طوری که هر دو از این سه لیگاند متقابلاً cis و یک ایزومر نصف النهاری ( mer ) هستند که در آن هر مجموعه از سه لیگاند یکسان صفحه ای را اشغال می کند که از اتم فلز می گذرد.
کمپلکس های پیچیده تر، با چندین نوع لیگاند مختلف یا با لیگاندهای دوتایی نیز می توانند با جفت هایی از ایزومرها که تصاویر آینه ای غیرقابل نصب یا انانتیومرهای یکدیگر هستند، کایرال باشند.