هفتواد

کلمه هفتواد آنگونه است که در شاهنامه ثبت شده. متن پهلوی نام آن را هپتن باد آمده است. هپتان بوخت نیز صورت دیگر پهلوی این کلمه است. هپتان باد بمعنی دارای هفت پسر یا دارای هفتمین پسر است. نیز هپتان بخت را بمعنی آزاد شده از هفت آسمان نیز دانسته اند. متون فارسی همگی از هفتواد استفاده کرده اند.
بنا بر نقل شاهنامه فردوسی در شهری بنام کجاران ( بم امروزی ) در نزدیکی قلعه دختر بم، تجارت مردم از راه نخ ریسی بود و این کار در عهده زنان بود. زنان و دختران شهر هر روز نزد صخره ای نخ ریسی می کردند. در این شهر مردی بود بنام هفتواد که هفت پسر و یک دختر داشت. روزی دختر هفتواد زیر درخت سیب سیبی افتاده پیدا کرد، آن را برداشت و مشغول خوردنش شد که ناگهان کرمی درون سیب دید. دختر کرم را با انگشت برداشت و درون دوکی گذاشت و تصمیم گرفت از آن نگهداری کند به امید اینکه از طالع کرم ریستن بسیار کند. اینگونه شد و هر روز سیب به کرم می داد و کار بسیار می کرد تا اینکه کرم بزرگ و قوی شد. هفتواد و فرزندانش به پشتوانه ثروتی که از قبل کرم به دست آوردند، توانستند سربازانی استخدام کرده و در مقابل حاکمی که به طمع گرفتن مالیات سروقت شان آمده بود، ایستادگی کنند. کار به جایی رسید که در مقابل هفتواد و پسرانش کسی را یارای ایستادن نبود. هفتواد در ادامه دژی بزرگ - که شاید اشاره به همان قلعه دختر باشد - در کوه ساختند و کرم را که دیگر به شکل غول آسایی بزرگ شده بود، به حوض آبی درون قلعه منتقل کردند و به خاطر شهرت این کرم نام کجاران به بم تغییر کرد. تا اینکه خبر به اردشیر بابکان رسید و او که در ابتدا مغلوب کرم شده بود در نهایت با نیرنگ توانست بر کرم و نگهبانانش چیره شود. اردشیر دژبانان را مست نمود و بدست کسی دیگی از ارزیز ( قلع ) داغ به نام شیر و برنج برای کرم پر اشتها فرستاد. کرم با خوردن ارزیز مذاب ناتوان شد و به شمشیر اردشیر بابکان از پای درآمد. اردشیر در ادامه هفتواد و پسرانش را که برای نجات کرم آمده بودند، بمانند کرم و ملازمانش از دم تیغ گذراند. پس از آن اردشیر پایتخت را به بم برد و قلعه و آتشکده ای در بم بنا کرد ( امروزه آثار قلعه ای به نام قلعه اردشیر در نزدیکی قلعه دختر کرمان وجود دارد ) سپس سپاهی به کرمان فرستاد و افرادی را برای حکمرانی بر کرمان گماشت.

اطلاعات و نظریات پیشین در این باب را می توان در مقالهً محمود کویر رؤیت نمود که پیداست ره زین ره نه چندان تاریک نبرده اند برون.
● داستان کرم هفتواد شاهنامه
( از محمود کویر )
داستان هفتواد در شاهنامه ی فردوسی و کارنامه ی اردشیر بابکان آمده است.
هفتواد دو داستان در هم آمیخته است: پیدایش ابریشم در ایران و دیگری پایان اشکانیان و بر سر کار آمدن حکومت دین - شاهی ساسانی .
از شهر کجاران به دریای پارس ( در اصل منظور دریای مازندران )
که گوید ز بالای پهنای پارس
یکی شهر بد تنگ و مردم بسی
ز کوشش بدی خوردن هر کسی . . .
بدان شهر بی چیز و خرم نهاد
یک مرد بود نام او هفتواد
شهری است بر پهنه ی اساطیر؛ نان آور خانواده زنان هستند و همه گی در کار ریسنده گی؛ نام این شهر در شاه نامه ی فردوسی کجاران و در کارنامک اردشیر پاپکان کلالان ( علی القاعده همان کجاران ) آمده است. در این شهر، مردی می زیسته که فردوسی نام وی را هفتواد و در کارنامک هپتن باد گفته اند. هفتواد و هپتن باد و هپتان بوخت و شکل های دیگر این کلمه، به معنی هفتمین پسر، دارای هفت پسر، بخت و اقبال هفتم، آزادشده ی هفت آسمان و . . . هستند.
فردوسی می گوید: بدین گونه بر نام او از چه رفت / ازیرا که او را پسر بود هفت
هفتواد هفت پسر و تنها یک دختر داشت. دختر روزها هم راه دیگر دختران شهر، دوک نخ ریسی برگرفته و در دامنه ی کوهی در نزدیکی شهر به نخ ریسی می پرداختند. روزی دختر هفتواد در راه سیبی می بیند، آن را از زمین برداشته و به هنگام چاشت در درون آن کرمی می یابد. کرم را از میان سیب بر می دارد و در دوک دان می گذارد و به بخت کرم به رشتن می پردازد. آن روز دخترک دو چندان همیشه نخ می ریسد. این داستان روزها ادامه می یابد و هر بامداد، دخترک پاره یی از سیب پیش کرم در دوک دان گذاشته و هر روز بیش از روز پیش نخ می ریسد. چون داستان را به مادر و پدر باز می گوید، هفتواد آن را به فال نیک گرفته و کرم را گرامی می دارد:
تن آور شد آن کِرم و نیرو گرفت / سر و پشت او رنگ نیکو گرفت
همی تنگ شد دوک دان بر تن اش / چو مشک سیه گشت پیراهن اش
و از آن پس کار هفتواد و خانواده اش از بخت کرم رو به سامان می نهد. در شهر حاکمی بوده که با رونق کار هفتواد، به اندیشه ی ستادن مال و مالیات بیش تر از او می افتد. هفتواد به پشتی بانی هفت پسر و مردمان دیگر شهر، این ستم را بر نتافته و به جنگ حاکم می رود. شاید او نماینده و دست نشانده ی ساسانی را بر می اندازد تا دو باره دولتی اشکانی برقرار کند. پس از شکست دادن وی، هفتواد خود زمام امور شهر کجاران را به دست می گیرد:
به نزدیک او مردم انبوه شد / ز شهر کجاران سوی کوه شد
یکی دژ بکرد از بر تیغ کوه / شد آن شهر با او همه هم گروه . . .
یکی چشمه یی بود بر کوهسار / ز بخت اندر آمد میان حصار
یکی باره کرد گرد اندرش / که بینا به دیده ندیده سرش
هفتواد بر کوهی نزدیک کجاران دژی بنا می نهد که از اتفاق چشمه یی که در آن کوه بوده در میان دژ واقع می شود. دژ را بارویی می کشد و آن گاه از برای کرم که اینک بسان بتی بزرگ مورد پرستش بود و چون پیلی بزرگ شده بود و در صندوقی که هفتواد برای اش درست کرده بود، نمی گنجید، حوضی از سنگ و ساروج می سازد و کرم را در آن جای می دهند.
دولت هفتواد روز به روز در ترقی بود:
چنان شد دژ نامور هفتواد / که گردش نیارست جنبید باد
حصاری شد آن پر ز گنج و سپاه / نبودی بر آن باره بر باد راه
تا آن که ستاره ی بخت اردشیر بابکان بلند می شود و دولت از اشکانیان می ستاند و به هفتواد نیز پیام می فرستد تا به فرمان او گردن نهد. اما ساسا . . .