نیکالای ولادیمیروویچ خانیکوف

[ویکی فقه] خانیکوف، نیکالای ولادیمیروویچ، خاورشناس، جغرافی دان و مردم شناس روسی است.
او به روایتی در ۱۸۱۹/۱۲۳۴ و به روایتی دیگر در ۱۸۲۲/۱۲۳۷ در سنپترزبورگ ، یا در حوالی آن شهر به دنیا آمد. پس از تحصیل در همان شهر و ادامه تحصیل در پاریس و بازگشت به روسیه ، به استخدام دولت درآمد و از ۱۸۳۸/۱۲۵۴ به بعد در ایالات مختلف روسیه خدمت کرد و حدود یک سال بعد زمانی که در لشکرکشی روسیه به خاننشین خیوه منشی فرمانده سپاه بود، به گردآوری اطلاعات مختلف درباره آن خاننشین پرداخت و تشویق شد. در ۱۸۴۱/۱۲۵۷ هم به پیشنهاد همان فرمانده، که از نزدیکان تزار بود، به هیئتی پیوست که به سرپرستی یک مهندس معدن عازم آسیای میانه برای مذاکرات سیاسی بود. حاصل اقامت چند ماهه خانیکوف در بخارا، کتابی ارزشمند درباره خاننشین بخارا بود. این اثر نخستین تحقیق موثق درباره اوضاع طبیعی و اقلیمی بخارا ، ترکیب قومی اهالی، خصوصیات کشاورزی ، نظام اداری و حیات فرهنگی مردم آن است و پژوهندگانی چون بارتولد از آن استفاده و به آن استناد کرده اند. این اثر را بارون کلمت با عنوان( بخارا: امیر و مردم آن) به زبان انگلیسی ترجمه و در ۱۸۴۵/ ۱۲۶۱ در لندن نتشر کرد. معاصران خانیکوف، اثر مذکور را ــکه دربردارنده اطلاعات تفصیلی متنوع و نیز نقشه های بخارا و سمرقند و در حکم «دایرةالمعارف بخارا» بودــ به حق ارج نهادند. خانیکوف به سبب علاقه مندی به مطالعات درباره خاور زمین، به فراگیری زبانهای شرقی به طور خودآموز ادامه داد. پس از بازگشت به سنپترزبورگ، در دایره اول شعبه دوم وزارت امورخارجه به کار پرداخت و مأمور رسیدگی به امور اقوام چادرنشین نواحی قفقاز ، حاجیطرخان (آستاراخان) و بخشی از ایالت ساراتوف و همچنین قرقیزها و قبچاقها و عشایر دیگر شد و در اوایل ۱۸۴۵/۱۲۶۱ برای کار در دفتر سیاسی اداره کل نواحی ماورای قفقاز به تفلیس انتقال یافت. مأموریت جدید به وی امکان داد که درباره مباحث مختلف مرتبط با اسلام و چگونگی انتشار آن در قفقاز به تحقیق بپردازد و مقالاتی در این زمینه از جمله درباره احکام فقهی جنگ و مریدیسم بنویسد. خانیکوف در همین دوره به دستور حاکم قفقاز با سفر به نواحی مختلف قفقاز جنوبی به جمعآوری اطلاعات درباره روحانیان مسلمان پرداخت و نظامنامهای تهیه کرد که طرح تأسیس محاکم شرعی در ماورای قفقاز در آن پیشبینی شده بود. حکومت تزاری این نظامنامه را به اجرا درنیاورد، اما شورای اداره کل نواحی ماورای قفقاز به آن توجه کرد.
← مقاله سفر به کردستان ایران
(۱) واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد، ترکستاننامه: ترکستان در عهد هجوم مغول، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۲ش.(۲) واسیلی ولادیمیروویچ بارتولد ، گزیده مقالات تحقیقی، ترجمه کریم کشاورز، تهران ۱۳۵۸ش.(۳) نفتولا آرونوویچ خالفین، «نیکلای خانیکف»، ترجمه ابوالفضل آزموده، آینده، سال ۵، ش ۱۰ـ۱۲ (دی ـ اسفند ۱۳۵۸)، سال ۶، ش ۹ـ۱۲ (آذر ـ اسفند ۱۳۵۹).(۴) نیکالای ولادیمیروویچ خانیکوف، سفرنامه خانیکوف: گزارش سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی، ترجمه اقدس یغمائی و ابوالقاسم بیگناه، مشهد ۱۳۷۵ش.(۵) رشیدالدین فضلاللّه.(۶) نجیب عقیقی، المستشرقون: موسوعة فی تراث العرب، مع تراجم المستشرقین و دراساتهم عند، منذ الف عام حتی الیوم، قاهره ]۱۹۸۰ـ ۱۹۸۱[.(۷) فرهنگ خاورشناسان: زندگینامه و کتابشناسی ایرانشناسان و اسلامشناسان، ج ۳، به سرپرستی پرویز مشکین نژاد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی، مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۶ش.(۸) ایگناتی یولیانوویچ کراچکوفسکی، تاریخ نوشتههای جغرافیایی در جهان اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران ۱۳۷۹ش.(۹) یحیی مراد، معجم اسماء المستشرقین، بیروت ۱۴۲۵/ ۲۰۰۴.(۱۰) Azarbayjan Savet ensiklopediyas, Baku ۱۹۷۶-۱۹۸۷.(۱۱) AlfonsGabriel,Die Erforschung Persiens,Vienna ۱۹۵۲.(۱۲)Vladimir Fedorovich Minorsky, Iranica: twenty articles Tehran ۱۹۶۴.(۱۳) TDVIA, s.v. "Muridizm" (by Suleyman Uludag).