نقش مسلمانان در نجوم و ریاضیات

[ویکی اهل البیت] کلید واژه: نجوم، ریاضیات، جبر، خوارزمی، خواجه نصیر طوسی،
نویسنده: عبدالحسین زرین کوب
در ریاضیات، نجوم و فیزیک مسلمین کارهای قابل توجه داشته اند. رصدخانه ای که مامون ضمیمه بیت الحکمه کرد، مرکزی شد برای مطالعه در نجوم و ریاضیات. در این رصدخانه مسلمین محاسبات مهم نجومی انجام دادند. چنانکه طول یک درجه از نصف النهار را با دقتی نزدیک به محاسبات امروز اندازه گرفتند. تفصیل طرز عمل و محاسبه را ابن خلکان در شرح حال محمد بن موسی خوارزمی نقل می کند.
ارقام معروف به هندی از همین ایام نزد مسلمین متداول شد و ظاهراً ترجمه کتاب نجومی سدهانته - معروف به سندهند - از سنسکریت به عربی که به وسیله محمد بن ابراهیم فزاری انجام شد و همچنین کارهای خوارزمی از اسباب رواج این ارقام شد، چنانکه جنب و جوش بازرگانی مسلمین و وسعت دامنه تجارت آن ها بعدها موجب انتشار استعمال این نوع ارقام شد در اروپا.
در هر حال خوارزمی از مؤسسان جبر نیز - به عنوان یک علم مستقل - هست و وی بود که اولین کتاب را در باب جبر و مقابله تالیف کرد. نام وی به شکل Algorism در اروپا معادل فن محاسبه تلقی شد. چنانکه نام کتاب نیز به شکل Algebra عنوان علم جبر باقی ماند. جبر خوارزمی در قرون وسطی نزد اروپائیان فوق العاده اهمیت یافت و تا زمان ویت " F.viete" (متوفی 1603 میلادی) مبنای مطالعات ریاضی اروپائیان بود.
وی در ریاضیات بین طریقه یونانی و هندی تلفیق گونه یی انجام داد و سیستم عددنویسی هندی را بین مسلمین رایج کرد. گفته اند که وی بیش از هر دانشمند دیگر قرون وسطی در طرز فکر ریاضی تاثیر گذاشت. ابوالوفای بوزجانی (متوفی 388 ق) در بسط علم مثلثات نیز - مثل جبر - کارهای ارزنده کرد. چنان که در استخراج جیب زاویه سی درجه طریقه یی یافت که نتیجه آن تاهشت رقم با مقدار واقعی 30 Sin مطابقت دارد.
در اروپا حل مساله جمع زوایا را به کوپرنیک منسوب می دارند و او که از راه حل ابوالوفا بی خبر بوده است. ظاهراً برای حل مساله طریقه یی پیچیده تر از ریاضیدان اسلامی یافته است. خیام با آن که آثارش در قرون وسطی به لاتینی ترجمه نشد تا در بسط ریاضیات اروپا مؤثر افتد به هر حال در جبر از بزرگترین علماء قرون وسطی است. وی اول کسی است که به تحقیق منظم علمی در معادلات درجه اول، دوم و سوم پرداخته است و رساله او در جبر برجسته ترین آثار علماء قرون وسطی است در جبر.