نقش مترجمان

[ویکی فقه]
اسناد و مکاتبات سیاسی و مالی سده سوم به بعد حاکی از آن است که مترجمان دوره عباسی به دیوان ها وابسته بودند و مأموریت هایی می یافتند، از جمله سلام الترجمان که ظاهراً در این دوره به سد یأجوج و مأجوج در آسیای مرکزی سفر کرده بود.
جهانگشاییهای قدرتهای نظامی غیرعرب، بویژه ترکها، در سراسر نواحی شرقی و مرکزی دنیای اسلام در آن روزگار، حضور ترکی دانان را در دیوان ها ضروری می کرد. طبری (۲۲۶ـ ۳۱۰) ضمن ذکر رویدادهای سال ۲۵۱، از گروهی در بغداد نام برده است که زبان ترکی می دانستند و از سوی خلیفه مستعین و فرماندهانش با سربازان ترک شورشی سخن می گفتند. در دوره آل بویه، مسکویه در چند مورد از محمد بن ینال الترجمان یاد کرده است که رابط میان سپاهیان ترک و خلیفه متقی بود و در ۳۲۹ صاحب الشرطه (رئیس پلیس) بغداد شد.

نقش مترجمان مناسبات سیاسی و بازرگانی
مترجمان همواره نقش مهمی در مناسبات سیاسی و بازرگانی دولتهای اسلامی با قدرتهای خارجی غیر مسلمان داشتند، اما اطلاعات به دست آمده در باره این موضوع، متعلق به دوره صلیبیان و بعد از آن است. در قرون میانه، این اصطلاح به صورت تُرجَمَن در زبان اسپانیایی به کار رفت و به شکل تُرسیمانی وارد لهجه والنسیایی شد.
واژه ترسیمانی در معاهداتی با دولتهای مسلمان شمال افریقا نیز به کار رفته است.
ارتباط میان دولتهای مسلمان و صلیبیون در کرانه خاوری مدیترانه نیز حضور مترجمان را ضروری می ساخت. در ۶۷۲/ ۱۲۷۳ـ۱۲۷۴، بیبرس اول و فرانک ها به موجب قرارداد صلح، در قاهره و در حضور ترجمان ها و گواهان رسمی به انجام تعهدات رسمی خویش سوگند خوردند از مکاتبات سیاسی و قراردادهای تجاری میان ممالیک مصر و شام با شهر ها و ایالتهای بازرگانی ایتالیا در قرون وسطا، می توان آگاهی هایی در باره نقش مترجمان به دست آورد. در ۸۹۲ ـ۸۹۳/ ۱۴۸۷، قایِتبای برای انعقاد قرارداد میان لورنتسوی باشکوه و ممالیک، شخصی به نام مَلفوته (محمد بن محفوظ المغربی) را، به عنوان مترجم و طرف گفتگو، از قاهره به فلورانس فرستاد. در متن این معاهده حقوق مترجمان نیز ذکر شده است. بیست سال بعد (۹۱۳/ ۱۵۰۷)، سلطان مملوک تَغری بِردی، معروف به ابن عبداللّه، را که مترجمی چند زبانه بود، برای مذاکره در باره قراردادی به ونیز اعزام کرد. تغری بردی، با وجود نام ترکی اش، احتمالاً نومسلمانی اسپانیولی بوده است.
در این سند، عنوان تغری بردی، الترجمان لاِبْوابِناالشَریفَه ذکر شده است.

نقش مترجمان در مکاتبات سیاسی پادشاهان
مکاتبات سیاسی پادشاهی ممالیک در گستره بین المللی انجام می گرفت.
صبح الاعشی، نوشته قَلقَشَندی در باب دبیری و کتابت، حاوی اطلاعات دقیقی در باره روند ترجمه در دیوان انشاست؛ مثلاً هنگامی که نامه ای از شاهان سلسله پالایولوگوس روم شرقی یا قدرتهای تجاری ایتالیا به دستشان می رسید.
دو مترجم رسمیِ دوران سلطنت الملک الناصر فرج در ۸۱۴/ ۱۴۱۱ (شمس الدین صنقر و سیف الدین سودون) ترک بودند. کارگزاران دیوانی می توانستند برای خانهای مغول نامه هایی به زبان مغولی (به خط اویغوری) بفرستند. ابن فضل اللّه عُمَری (۷۰۰ـ۷۴۹) از منشیانی که در نیمه نخست سده هشتم مسئول این مکاتبات بودند، نام برده است: أیتمش المحمَّدی، طایربُغا الناصری، ارغدلق التَّرْجُمان و به دنبال آنان قوصون الساقی. در این زمان، هنگامی که از یکی از پسران تیمور نامه ای به فارسی خطاب به سلطان مملوک به مَلَطیه در آناطولی شرقی واقع در مرز امپراتوری عثمانی رسید، حاکم محلی آن را ترجمه کرد و متن ترجمه را همراه با اصل نامه به قاهره فرستاد. با وجود این، هنگامی که در ۶۸۲ فرستاده ای با نامه ای از پادشاه سیلان به قاهره آمد، هیچکس نتوانست آن را ترجمه کند و فرستاده، ناگزیر، اصل موضوع را تا حدی که خود می توانست، بیان کرد. احتمالاً مأموران رابط یا مترجمانِ غیرعرب زبانِ دوره ممالیک از معمولترین نوع ترکی قپچاقی، از نظر قواعد دستوری و واژگان، که به خط عربی نوشته می شد و در اواخر دوره ایوبیان و روزگار ممالیک شکل گرفت قاموس، ج ۳)، استفاده می کردند. اینان بتازگی از استپهای قپچاق یا چرکس آمده بودند. مشخص نیست چرکس هایی که تازه از قفقاز کوچانده شده بودند و احتمالاً ترکی نمی دانستند، چگونه از عهده یادگیری و درک این زبان بر می آمدند.

نقش مترجمان در تجارت خارجی
...