[ویکی فقه] پس از آیات قرآن کریم، روایات معصومین (علیهم السلام) مهم ترین منبع تفسیر به شمار می آید. در این قسمت به بحث و بررسی و معرفی این منبع می پردازیم.
منبع بودن سخن معصوم در توضیح و تبیین کتاب خدا، نیز هم زمان با نزول قرآن مطرح بوده است و خداوند در قرآن کریم از آن سخن به میان آورده و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) را مبین و شارح قرآن معرفی کرده است: «وانزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم ولعلهم یتفکرون»؛ «و ما قرآن را بر تو نازل کردیم تا آنچه را که به سوی مردم نازل شده است، برای آنان روشن سازی». بر این اساس معاصران پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) بیان های ایشان را در شرح و تفسیر یا رفع اجمال یا تقیید و تخصیص آیه ها دریافت کرده و بدون هیچ دغدغه خاطری می پذیرفتند؛ بعدها صحابیان، خود در مقام بیان و تفسیر آیه ها به سخنان پیامبر استشهاد می کردند. مفسران و قرآن پژوهان دوره های بعد نیز روایات را از منابع تفسیر دانسته اند و ظاهر سخن برخی دانشمندان مسلمان، این است که تنها منبع قابل اعتماد تفسیر، روایات است و خود در شرح آیه های قرآن، تنها به نقل روایات نقل شده بسنده کرده اند.
دسته بندی روایات تفسیر
روایات تفسیری، همانند دیگر روایاتی که از معصومین (علیهم السلام) نقل شده، در موقعیت های گوناگونی بیان شده است؛ اهل بیت (علیهم السلام) گاهی در پاسخ پرسشی حدیثی فرموده اند؛ گاهی خود در مقام استدلال و احتجاج آیه ای از قرآن ذکر کرده اند؛ زمانی دیگر برای بیان معنای واژه ای از واژگان مشکل قرآن سخنی گفته اند، یا معنای باطنی آن را بیان کرده اند؛ ازاین رو باید اقسام مختلف روایت های تفسیری را به دقت شناخت، تا به هنگام تفسیر و فهم آیه لغزشی رخ ندهد. این نکته از آن جهت اهمیت دارد که صاحبان کتاب های روایی ـ به ویژه مؤلفان تفسیرهای روایی ـ هیچ گونه تفکیکی میان روایات یاد شده انجام نداده اند و گاهی هیچ سخنی درباره محتوای روایت نگفته اند.در فصل اول (قواعد تفسیر) به بیان برخی اقسام روایت و نقشی که در تفسیر قرآن دارند، مانند روایات بیانگر شأن نزول و سبب نزول پرداختیم. در این فصل از منظری دیگر به بیان روایات می پردازیم.
روایت بیانگر معانی و مصادیق واژگان
همان گونه که در فصل پیشین مطرح شد، فهم واژگان، نخستین گام در فهم و تفسیر هر کلامی، از جمله قرآن است و در واژگان قرآنی باید به مفهوم واژه ها در زمان نزول دست یافت و در این خصوص، یکی از نقش های کلیدی روایات، که در زمان نزول یا دوران های نزدیک به آن صادر شده اند، کمک به فهم واژگان است. بخشی از روایات ـ از جمله روایات زیر ـ عهده دار ایفای چنین نقشی هستند.
← معانی منخنقه، موقوذه، متردیه و نطیحه
...
منبع بودن سخن معصوم در توضیح و تبیین کتاب خدا، نیز هم زمان با نزول قرآن مطرح بوده است و خداوند در قرآن کریم از آن سخن به میان آورده و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) را مبین و شارح قرآن معرفی کرده است: «وانزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم ولعلهم یتفکرون»؛ «و ما قرآن را بر تو نازل کردیم تا آنچه را که به سوی مردم نازل شده است، برای آنان روشن سازی». بر این اساس معاصران پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) بیان های ایشان را در شرح و تفسیر یا رفع اجمال یا تقیید و تخصیص آیه ها دریافت کرده و بدون هیچ دغدغه خاطری می پذیرفتند؛ بعدها صحابیان، خود در مقام بیان و تفسیر آیه ها به سخنان پیامبر استشهاد می کردند. مفسران و قرآن پژوهان دوره های بعد نیز روایات را از منابع تفسیر دانسته اند و ظاهر سخن برخی دانشمندان مسلمان، این است که تنها منبع قابل اعتماد تفسیر، روایات است و خود در شرح آیه های قرآن، تنها به نقل روایات نقل شده بسنده کرده اند.
دسته بندی روایات تفسیر
روایات تفسیری، همانند دیگر روایاتی که از معصومین (علیهم السلام) نقل شده، در موقعیت های گوناگونی بیان شده است؛ اهل بیت (علیهم السلام) گاهی در پاسخ پرسشی حدیثی فرموده اند؛ گاهی خود در مقام استدلال و احتجاج آیه ای از قرآن ذکر کرده اند؛ زمانی دیگر برای بیان معنای واژه ای از واژگان مشکل قرآن سخنی گفته اند، یا معنای باطنی آن را بیان کرده اند؛ ازاین رو باید اقسام مختلف روایت های تفسیری را به دقت شناخت، تا به هنگام تفسیر و فهم آیه لغزشی رخ ندهد. این نکته از آن جهت اهمیت دارد که صاحبان کتاب های روایی ـ به ویژه مؤلفان تفسیرهای روایی ـ هیچ گونه تفکیکی میان روایات یاد شده انجام نداده اند و گاهی هیچ سخنی درباره محتوای روایت نگفته اند.در فصل اول (قواعد تفسیر) به بیان برخی اقسام روایت و نقشی که در تفسیر قرآن دارند، مانند روایات بیانگر شأن نزول و سبب نزول پرداختیم. در این فصل از منظری دیگر به بیان روایات می پردازیم.
روایت بیانگر معانی و مصادیق واژگان
همان گونه که در فصل پیشین مطرح شد، فهم واژگان، نخستین گام در فهم و تفسیر هر کلامی، از جمله قرآن است و در واژگان قرآنی باید به مفهوم واژه ها در زمان نزول دست یافت و در این خصوص، یکی از نقش های کلیدی روایات، که در زمان نزول یا دوران های نزدیک به آن صادر شده اند، کمک به فهم واژگان است. بخشی از روایات ـ از جمله روایات زیر ـ عهده دار ایفای چنین نقشی هستند.
← معانی منخنقه، موقوذه، متردیه و نطیحه
...
wikifeqh: نقش_روایات_در_تفسیر