نقش دارابگرد

نقش شاپور یا نقش برجسته دارابگرد نقش برجسته ای مربوط به دوره ساسانی است که پیروزی شاپور یکم بر والرین امپراتور روم را به تصویر می کشد. این نقش برجسته در چهار کیلومتری جنوب داراب و در دامنه کوه پهنا جای گرفته است. این اثر در تاریخ ۱۲ اسفند ۱۳۱۵ با شمارهٔ ثبت ۲۶۷ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. [ ۱]
این نگاره بی درنگ پس از پیروزی شاپور یکم بر والرین امپراتور روم کنده کاری شده است. شاپور یکم به هنگام پیروزی بر والرین نزدیک ۶۳ سالگی بود. [ ۲]
در این سنگ نگاره که در آن پیروزی شاپور یکم شاه ساسانی بر امپراتوران روم واگویی شده است، شاپور سوار بر اسب به گونه ای تمام رخ در میانه نگاره جای گرفته است و سه امپراتور و فرمانده رومی در جلوی او قرار دارند. [ ۲]
شاپور در این نگاره تاج همیشگی خود را بر سر ندارد و تاجی همانند تاج پدرش، اردشیر یکم بر سر دارد. پشت سر شاه هجده تن از بلندپایگان ساسانی ایستاده اند. زیر پای اسب یک امپراتور رومی به نام گوردیان سوم به زمین افتاده است که در کرانه فرات کشته شده است. دست چپ شاپور بر سر فیلیپ عرب است که پس از مرگ گوردیان با نیم میلیون دینار صلح را از شاپور خرید. [ ۲] پیمان صلح در سال ۲۴۴ میلادی بسته شد و امپراتور سوم والرین امپراتور روم است که در سال ۲۶۰ میلادی در نبرد ادسا اسیر شاپور شده است. [ ۲]
این نقش برجسته از جمله بحث برانگیزترین نقوش برجسته دوره ساسانی به شمار می آید که دارای چندین نظریه است:
• از جمله مسافران اروپائی که از محل بازدید نموده اند، سر ویلیام اوزلی است که محل مذکور را در سال ۱۸۱۱ میلادی مورد بازدید قرار می دهد. وی از این نقش به عنوان صحنه پیروزی شاپور یکم یاد می کند. [ ۳]
• سی سال پس از آن نیز دو نفر فرانسوی به نام های اوژن فلاندن معمار و پاسکال کوست نقاش، از محل دیدار می کنند. این دو نفر طرح ساده ای از نقش مذکور تهیه و آن را به شاهپور نسبت می دهند. [ ۴]
• در سال ۱۹۳۴ م؛ که سر اورال اشتاین اولین عکس برداری را از این نقش برجسته به عمل آورده، همچون سایرین آن را به شاپور یکم منسوب می دارد. ظاهراً سه نفر اخیر در انتساب نقش به دومین پادشاه ساسانی از نقل قول مردم بومی پیروی نموده اند. [ ۵]
• سایر محققان نیز به تبعیت از اسلاف خویش این نظریه را پذیرفته اند. حتی ارنست هرتسفلد نیز که در ۱۹۳۸ میلادی روشی برای تشخیص هویت شاهان ساسانی از طریق فرم تزیین تاج آن ها ابداع نمود، در این مورد خاص ایده دیگری داشته و نقش را همچون دیگر پژوهشگران قدیمی به شاپور یکم نسبت می دهد. رومن گیرشمن نیز چنین نظری داده است. [ ۶]
• نظریه ای بر پایه مطالعات سکه شناسی ولادیمیر لوکونین استوار است. وی یادآور می شود که شاپور در آغاز حکومت خویش با تاجی کنگره دار همراه با یک گوی شبیه تاج پدرش بر روی سکه ها ظاهر شده است، این مورد را می توان در نقش برجسته سلماس مربوط به اوایل دوره ساسانی به خوبی مشاهده نمود. [ ۷]
• در میان محققان تنها دو نفر فرضیهٔ بالا را رد کرده اند. نخستین آن ها بی. سی. مک درموت است که پیرامون سال ۱۹۵۴ میلادی نقش برجسته را به عنوان تصویر پیروزی اردشیر اول بر رومیان گزارش نمود. جامع ترین بررسی که در مورد این مسئله انجام شده مربوط به ژرژینا هرمان است وی در گزارش خود می نویسد: ما چاره ای نداریم جز اینکه در این مورد از روش ابداعی هرتسفلد صرف نظر کرده و پادشاه را به عنوان اردشیر اول بشناسیم لذا وی برای اثبات نظریه خویش بررسی دقیقی را بر روی تمام نقش برجسته های ساسانی منسوب به این دو پادشاه انجام داده و نهایتاً چنین نتیجه می گیرد از نظر سبک و سلیقه رایج آن روز، نقش دارابگرد نمی تواند صحنه پیروزی اردشیر بر فیلیپ عرب امپراتور روم یا بر والرین دیگر امپراتور روم باشد. از سوی دیگر نیز این نقش نمی تواند تازه تر از سال های ۲۴۶–۲۳۰ میلادی کنده شده باشد این نقش باید نمایانگر پیروزی اردشیر بر سه پادشاه محلی در مسیر لشکرکشی اردشیر باشد. [ ۸]