نظریه ذهن

نظریه ذهن ( به انگلیسی: Theory of Mind ) در روان شناسی، به اختصار ToM، به توانایی درک افراد دیگر از طریق نسبت دادن حالات ذهنی به آنها ( یعنی حدس زدن آنچه در ذهن آنها می گذرد ) گفته می شود. این موضوع شامل آگاهی از این است که حالات ذهنی دیگران چگونه بوده و می تواند متفاوت از خود فرد باشد. این حالات ذهنی شامل باورها، تمایلات، نیات، عواطف و افکار است. [ ۱] داشتن یک نظریه عملکردی ذهن برای موفقیت در تعاملات اجتماعی روزمره انسان ضروری بوده زیرا افراد هنگام تحلیل، قضاوت و استنباط رفتار دیگران از چنین مسئله ای استفاده می کنند. کشف و توسعه نظریه ذهن در درجه اول از مطالعات انجام شده بر روی حیوانات و نوزادان حاصل شد. [ ۲] عواملی مانند مصرف مواد مخدر و الکل، رشد زبان، تأخیرهای شناختی، سن و فرهنگ می توانند بر ظرفیت فرد برای نمایش نظریه ذهن تأثیر بگذارند.
پیشنهاد شده است که اختلال در تئوری ذهن می تواند در افراد مبتلا به اوتیسم ( اگرچه این موضوع بحث برانگیز است[ ۳] ) اسکیزوفرنی، [ ۴] اختلال بیش فعالی با کمبود توجه ( ADHD ) , [ ۳] اعتیاد به کوکائین، [ ۵] آسیب مغزی ناشی از سوءمصرف الکل، [ ۶] و نیز در افرادِ محروم از خواب و تحت فشار شدید فیزیکی یا عاطفی دهد. [ ۷] برخی از محققان بر این باورند که نظریه ذهن ممکن است در داشتن ظرفیت همدلی و همدردی مؤثر باشد. [ ۸]
تئوری ذهن در طول دوران کودکی با رشد قشر پیش پیشانی شکل می گیرد. اکثر کودکان در حال رشد از حدود چهار سالگی می توانند باورهای مختلف و گاه غلط هم سن و سالان خود را درک کنند. کودکان ایرانی و چینی در فرهنگ جمع گرایی زودتر از کودکان غربی در فرهنگ فردگرایی به دانش دسترسی پیدا می کنند، به همین علت باورهای گوناگون را نیز دیرتر درک می کنند. [ ۹]
بسیاری معتقدند انسان ها تنها موجوداتی هستند که به این قابلیت مجهز هستند؛ اما تحقیقات جدیدی که بر روی گونه های نزدیک به انسان در چرخهٔ فرگشت انجام شده، این فرض قدیمی را به صورت ریشه ای به چالش کشیده است.
یک گروه بین المللی مشتمل بر محققین دانشگاه کیوتو در ژاپن، مؤسسهٔ انسان شناسی تکاملی ماکس پلانک در آلمان و دانشگاه سن اندروز در اسکاتلند نشان دادند که دیگر اعضای شاخهٔ انسانیان ( کپی های بزرگ که شامل شامپانزه ها، بونوبوها و اورانگوتان ها می شود ) نیز مشمول نظریهٔ ذهن می شوند.