نظامیه بغداد

نظامیهٔ بغداد به دستور نظام الملک در شهر بغداد در سال ۱۰۶۵م/ ۴۵۹ق ساخته شد. این نخستین مدرسهٔ بزرگ اسلامی در شرق شمرده می شد؛ آموزش در آن رایگان بود و شاگردان آن مقرری دریافت می نمودند. [ ۱] نظامیهٔ بغداد در تاریخ آموزش در شرق اسلامی بسیار تأثیرگذار نامبرده می شود، و تبدیل به یکی از مراکز برجسته علمی شد. مشهورترین مدرّس نظامیه بغداد ابوحامد محمد غزالی بود که به دعوت نظام الملک در ژوئیه ۱۰۹۱م/ ذی القعده ۴۸۳ق در آن تدریس می کرد. [ ۲] از اوایل سدهٔ نهم هجری به بعد، اطلاعی از سرگذشت نظامیه یا ساختمان آن در متون ذکر نشده است. برنامه آموزشی نظامیه بغداد در ابتدا بر مطالعات مذهبی، قوانین اسلامی، ادبیات عرب و حساب تمرکز داشت و بعدها تاریخ، ریاضیات، علوم مادی و موسیقی را نیز شامل شد. [ ۳] حمدالله مستوفی مورخ ایرانی از این مدرسه بزرگ به نام «امّ المدارس» یاد کرده است. به نظر مستشرق انگلیسی، لسترنج، نظامیه بغداد تا نیمه های قرن چهاردهم میلادی باقی و پابرجا بوده است. [ ۴]
این مدرسه در بخش شرقی بغداد، در ساحل دجله و در میان بازار معروف به سوق الثلاثاء، نزدیک دروازهٔ باب الأزج، پیوسته به مدرسهٔ مرجان در ۱۰۶۲م/ ۴۵۶ق ساخته شد و در سال ۱۰۶۵م/ ۴۵۹ق گشایش یافت. ابن جوزی در المنتظم پس از ذکر تاریخ گشایش این مدرسه، نوشته است که «روز شنبه دهم ذی القعده، عمید ابوسعد قاضی طبقات مختلف مردم را به مدرسهٔ نظامیه که نظام الملک در بغداد برای شافعیان بنا کرده بود فراخواند. »