[ویکی فقه] بیرْجَندی، نظام الدین عبدالعلی بن محمد بن حسین (د ۹۳۴ق/۱۵۲۸م)، مشهور به فاضل بیرجندی، ریاضی دان، ستاره شناس و شارح پرکار آثار نجومی سده های نهم و دهم است.
نام کامل او نظام الدین عبدالعلی بن محمدبن حسین است و وی را با القاب فاضل بیرجندی و محقق بیرجندی نیز نامیده اند. از تاریخ تولدش اطلاع دقیقی در دست نیست و درباره مذهب او نیز بحث هایی وجود دارد.بیرجندی از مشاهیر فضلای روزگار خویش بود. وی گویا از اوضاع و احوال روزگار چندان خشنود نبوده است؛ چنان که یک جا خود را «معتکف زاویۀ خمول و دردمندی» می خواند. به گفتۀ خواندمیر، بیرجندی علوم دینی را نزد سیف الدین احمد تفتازانی، شیخ الاسلام هرات، و کمال الدین مسعود شروانی فرا گرفته، و فنون حکمی را نیز از منصور بن معین الدین کاشانی آموخته است.
مذهب بیرجندی
برخی از منابع بیرجندی را حنفی شمرده اند، اما دیباچه های آثار او و نیز شیوۀ یاد کردنش از خلفای راشدین و اهل بیت و خلفای عباسی، نشانۀ تشیع اوست. بدین سان، آقابزرک به درستی، آثار او را در الذریعة شناسانده، و در طبقات اعلام الشیعة نیز از او یاد کرده است.در بعضی از نسخه های خطی آثارش (از جمله در نخستین سطر از رساله شرح زیج جدید سلطانی، نسخه شماره ۱/۳۲۱ کتابخانه وزیری یزد) او را حنفی دانسته اند و قربانی نیز، بر همین اساس، او را بر این مذهب دانسته است.اما بعضی نیز او را شیعه گفته اند. ناجی نصرآبادی با استناد به بخشی از دیباچه کتاب ابعاد و اجرام بیرجندی، او را شیعه دانسته، و عبدالحسین حائری نیز، با استناد به بعضی نوشته های بیرجندی درباره استخراج وقت ظهر و عصر، قرائنی برای شیعه بودن او برشمرده است. در هر صورت، به نظر می رسد که اشتهار بیرجندی به تشیع، بیش از شهرت وی به حنفی مذهبی بوده است، به طوری که آقابزرگ طهرانی در الذریعه و طبقات اعلام الشیعه، به معرفی و بررسی بسیاری از کتاب های بیرجندی پرداخته است. نوشته آقابزرگ در طبقات تنها جایی است که بیرجندی را عبدالعلی بن نظام الدین معرفی کرده در حالی که در سایر منابع نظام الدین جزئی از نام خود بیرجندی دانسته شده است نه نام پدر وی.
اساتید بیرجندی
عبدالعلی بیرجندی از محضر استادان بزرگی بهره برد؛ به روایت خواندمیر علم حدیث را نزد خواجه غیاث الدین کاشانی (متولد ۸۳۲) و فنون حکمی را نزد منصور بن معین الدین کاشی، همکار غیاث الدین جمشید کاشانی، و سایر علوم را نزد کمال الدین قنوی آموخت. ملامسعود شروانی و سیف الدین تفتازانی نیز از استادان او به شمار می روند. او را استاد شیخ بهایی دانسته اند که با توجه به زمان تولد شیخ بهایی (۹۵۳) نادرست است. امین احمد رازی از بیرجندی با عنوان «جامع علوم معقول و منقول» یاد می کند و می نویسد: «جهت معیشت اولاد خود هشتاد ساله تقویم استخراج نموده.».
وفات
...
نام کامل او نظام الدین عبدالعلی بن محمدبن حسین است و وی را با القاب فاضل بیرجندی و محقق بیرجندی نیز نامیده اند. از تاریخ تولدش اطلاع دقیقی در دست نیست و درباره مذهب او نیز بحث هایی وجود دارد.بیرجندی از مشاهیر فضلای روزگار خویش بود. وی گویا از اوضاع و احوال روزگار چندان خشنود نبوده است؛ چنان که یک جا خود را «معتکف زاویۀ خمول و دردمندی» می خواند. به گفتۀ خواندمیر، بیرجندی علوم دینی را نزد سیف الدین احمد تفتازانی، شیخ الاسلام هرات، و کمال الدین مسعود شروانی فرا گرفته، و فنون حکمی را نیز از منصور بن معین الدین کاشانی آموخته است.
مذهب بیرجندی
برخی از منابع بیرجندی را حنفی شمرده اند، اما دیباچه های آثار او و نیز شیوۀ یاد کردنش از خلفای راشدین و اهل بیت و خلفای عباسی، نشانۀ تشیع اوست. بدین سان، آقابزرک به درستی، آثار او را در الذریعة شناسانده، و در طبقات اعلام الشیعة نیز از او یاد کرده است.در بعضی از نسخه های خطی آثارش (از جمله در نخستین سطر از رساله شرح زیج جدید سلطانی، نسخه شماره ۱/۳۲۱ کتابخانه وزیری یزد) او را حنفی دانسته اند و قربانی نیز، بر همین اساس، او را بر این مذهب دانسته است.اما بعضی نیز او را شیعه گفته اند. ناجی نصرآبادی با استناد به بخشی از دیباچه کتاب ابعاد و اجرام بیرجندی، او را شیعه دانسته، و عبدالحسین حائری نیز، با استناد به بعضی نوشته های بیرجندی درباره استخراج وقت ظهر و عصر، قرائنی برای شیعه بودن او برشمرده است. در هر صورت، به نظر می رسد که اشتهار بیرجندی به تشیع، بیش از شهرت وی به حنفی مذهبی بوده است، به طوری که آقابزرگ طهرانی در الذریعه و طبقات اعلام الشیعه، به معرفی و بررسی بسیاری از کتاب های بیرجندی پرداخته است. نوشته آقابزرگ در طبقات تنها جایی است که بیرجندی را عبدالعلی بن نظام الدین معرفی کرده در حالی که در سایر منابع نظام الدین جزئی از نام خود بیرجندی دانسته شده است نه نام پدر وی.
اساتید بیرجندی
عبدالعلی بیرجندی از محضر استادان بزرگی بهره برد؛ به روایت خواندمیر علم حدیث را نزد خواجه غیاث الدین کاشانی (متولد ۸۳۲) و فنون حکمی را نزد منصور بن معین الدین کاشی، همکار غیاث الدین جمشید کاشانی، و سایر علوم را نزد کمال الدین قنوی آموخت. ملامسعود شروانی و سیف الدین تفتازانی نیز از استادان او به شمار می روند. او را استاد شیخ بهایی دانسته اند که با توجه به زمان تولد شیخ بهایی (۹۵۳) نادرست است. امین احمد رازی از بیرجندی با عنوان «جامع علوم معقول و منقول» یاد می کند و می نویسد: «جهت معیشت اولاد خود هشتاد ساله تقویم استخراج نموده.».
وفات
...
wikifeqh: نظام الدین_عبدالعلی_بیرجندی