نصاب الصبیان

[ویکی اهل البیت] «نصاب الصبیان» کتابی است که به نظم ترجمه فارسی بسیاری از لغات عربی به فارسی را بیان نموده است. این کتاب اثر برجسته ی ابونصر فراهی عالم سده ی هفتم هجری است که آن را به فرمان نظام الملک حسن وزیر، بهرامشاه نوشت.نصاب الصبیان همانگونه که از نام آن بر می آید در اصل برای آموزش کودکان نوشته شده است اما برای هر کسی که خواهان یادگیری عربی باشد مفید است.
مطالب مطرح شده در کتاب نصاب الصبیان، اجمالا، عبارت است از: ترجمه فارسی بسیاری از لغات عربی از قبیل اله، الله، رحمان، دلیل، هادی، محمد، امین، صحابه، آل، سما، ارض، غبرا، محل، مکان، معان، سقر، نار، جنت، آخرت... ضیاء، نور، سنا، فتی، خفیف... جید، ثوب، رزق، زاد، عرش... فریس، کُمّ، سراویل... قریب، رکن، حمیم... فرخ، بیضه، تین... لحیه، اقرع، اشل... تراب، رغام، ثری... ثمر، حب، تبن و...
سوره های مکی و مدنی، اسامی زنان پیامبر، اسامی اولاد پیامبر، اسامی ماه های رومی، اسامی ماه های فارسی، اسامی قراء سبعه و...
بدین وزن، میزان طبع آزمای
چو گفتی، بگو ای مه دل ربای
اله است و لله و رحمان خدای،
دلیل است و هادی تو گو رهنمای
محمد، ستوده، امین، استوار،

[ویکی نور] نصاب الصبیان اثر ابونصر محمد یا منصور بدر الدین فراهی شاعر قرن ششم و هفتم هجری، از قدیمی ترین فرهنگ های منظوم و یکی از کهن ترین مجموعه های لغت تازی به پارسی است.
کتاب در یک جلد منتشر شده است که حاوی دو مقدمه از محقق و مولف، متن و چند فهرست می باشد. مولف با ظرافت خاصی برای به خاطر سپردن معانی واژه های عربی، معانی آنها را به نظم کشیده است.
کتاب شامل 200 بیت است که در بحور مختلف از اوزان علم عروض به نظم درآمده است. با گذشت زمان شمار ابیات کتاب افزایش یافته و در بعضی از نخسه های چاپی به 650 بیت نیز رسیده است.
این اثر از قرن هفتم هجری به بعد برای آموختن واژه های عربی به مبتدیان در مدارس علوم دینی مورد استفاده قرار می گرفته است و هنوز هم ادامه دارد. وجه تسمیه کتاب بدین جهت است که به حکم شارع اسلام حد نصاب زکات شرعی نقره دویست درهم می باشد. پس ابونصر ابیات خود را تلویحاً در صفا و جلا به نقره خالص تشبیه و هر بیت را به یک درهم سیمین تمثیل نموده است. ابونصر محض تواضع و فروتنی برای این کتاب اسم نصاب الصبیان اختیار کرده است. در صورتیکه مندرجات آن در خور فهم دانش پژوهان و ارباب کمال است.
در این کتاب با هر لغت عربی یا چند مترادف آن، یک لغت فارسی یا مترادف آن آورده می شود. علاوه بر این، اسامی ماه های عربی، ایرانی، رومی و اطلاعاتی درباره علوم قرآنی و پیامبر اعظم(ص) و امامان(ع) و امثال این ها به نظم در آخر کتاب آمده است.

نصاب الصّبیان کتابی به شکل نظم اثر ابونصر فراهی است که در آن برابر فارسی بسیاری از واژه های عربی را بیان کرده است.
نصاب الصبیان همانگونه که از نام آن بر می آید در اصل برای آموزش کودکان نوشته شده اما برای هر کسی که خواهان یادگیری عربی باشد مفید است.
این منظومه با هر واژه عربی یا چند مترادف عربی یک واژه فارسی یا مترادف آن را همراه دارد. علاوه براین مصنّف نام ماه های عربی و ایرانی و رومی و ترکی، و اطلاعاتی دربارهٔ اموری از قبیل زنان پیغمبر و فرزندان او دوازده امام و امثال اینها را در آن کتاب به نظم کشیده و در آخر آن آورده است.
مؤلف در سدهٔ هفتم هجری به فرمان نظام الملک حسن وزیر بهرامشاه این کتاب را نوشته است.
بر «نصاب الصبیان» شروح بسیار نوشته شده از جمله می توان شرح «ریاض الفتیان» ابن حسام در نیمهٔ نخست سدهٔ هشتم، شرح «رافع النصاب» از احمد بن الفقیه ( ۸۱۸ ) ، «کنزالفنون» از یک دانشمند در هند در سدهٔ یازدهم را نام برد.
نسخه ویراسته علامه حسن زاده، در محرم الحرام ۱۳۷۴، توسط کتاب فروشی اسلامیه، چاپ و منتشر شد.

نِصابُ الصِّبیان
فرهنگِ منظوم عربی به فارسی، مشتمل بر ۲۰۰ بیت در بحرهای گوناگون، سرودۀ ابونصر فراهی، احتمالاً در اواخر قرن ۶ و اوایل قرن ۷ق. هدف فراهی از سرودن این اثر، به دست دادن روشِ آسانِ یادگیریِ زبان عربی برای نوآموزان فارسی بوده است. این اثر از آغاز قرن ۷ تا قرن ۱۴ق فرهنگی شناخته شده بود و در مدارس از آن برای فراگیری آسان زبان عربی استفاده می شد. به کارگرفتن جنبۀ علمی و کاربردی واژه های عربی و فارسی در قالب نظم و واردکردن واژه های کهن فارسی، نام های تاریخی، ماه های رومی و ایرانی و عربی، و به دست دادن اطلاعاتی ارزشمند از دانش ها و علوم روزگار مؤلف، بر اهمیت آن افزوده است. شرح های فراوانی بر نصاب الصبیان نوشته شده است و کسان بسیاری به تقلید از آن منظومه هایی سروده اند، که از آن جمله است: الریاض الفتیانِ ابن حسام؛ رافع النصابِ احمد بن فقیه (۸۱۸ق)؛ شرح محمد مقیم جعفری در ۱۰۴۹ق؛ التبیان از محمدعلی تفرشی (۱۲۹۳ق)؛ درّۀ یتیمه از شیخ عباس قمی (۱۳۱۶ق)؛ نصاب انگلیسی ـ فارسی سرودۀ فرهاد میرزا معتمدالدوله است.