نایب اسدالله (اصفهان ۱۲۲۴ـ ۱۳۰۴ش) نی نواز ایرانی. از مشهورترین نی نوازان اواخر دورۀ قاجار که به قولی «نی را از آغل گوسفندان به دربار پادشاهان برد». با نوازندگان برجستۀ دورۀ خود، همچون محمد صادق خان، نوازندۀ سنتور، و آقا حسینقلی، نوازندۀ تار، هم نوازی داشته است. او در اواخر عمر به اصفهان عزیمت کرد. برخی از مشهورترین شاگردان او عبارت اند از مهدی نوایی و عبدالخالق اصفهانی. از او آثاری روی استوانه های حافظ الاصوات و هفت صفحۀ گرامافون با آواز آقا حسین تعزیه خوان برجا مانده است.
نایب اسدالله ( ۱۲۳۱؟ در اصفهان — ۱۳۰۴؟ ) از موسیقیدانان ایران و استاد نی بوده است. نایب اسدالله فرزند نایب حسین خان که یکی از هنرمندان آن زمان به شمار می رفت از مادرش به نام صاحب جم در شهر اصفهان متولد شد. نایب شاگرد ابراهیم آقا باشی و همچنین پدر هنرمند خویش بود ولی تنها به دلیل علاقه و پشتکار و خلاقیت توانست در زمره یکی از بزرگترین نوازندگان دوران خویش درآید. ... [مشاهده متن کامل]
وی همراه با ناصرالدین شاه در یک سفر به انگلستان عزیمت کرد و در کنسرت بزرگی که توسط ملکه وقت آن کشور برپا گردیده بود، شرکت جست. در این هنرنمایی بین المللی موسیقیدانان و نوازندگان اکثر کشورها شرکت داشته و برنامه های هنری متعدد اجرا کردند. در پایان مراسم با اشاره ناصرالدین شاه نایب نی را از جیب خود بیرون آورده و شروع به نواختن آن می کند، به طوریکه همه حضار شرکت کننده را مات و مبهوت می سازد. ملکه نیز چنان تحت تأثیر این صوت دلنشین واقع می گردد که بی اختیار گردنبندش را بیرون می آورد و بر گردن نایب آویزان می کند و رو به حضار می گوید: «باید اعتراف کرد این مرد ایرانی با چوبی خشک که بیش از چند سوراخ در آن دیده نمی شود چنان غوغایی کرد که تمامی سازهای پیشرفته امروزی را منهدم ساخت. » نایب اسدالله در یکی از دستگاه های موسیقی ایرانی گوشه ای اختراع کرده که امروز به نام «بغدادی نایب» معروف می باشد. او به قول خودش کسی بود که «نی را از آغل گوسفندان به دربار پادشاه برد. » او با استادان بزرگ آن زمان نظیر سماع حضور و آقا حسینقلی رابطه نزدیک داشت و آموخته ها و تجارب خود را به رایگان در اختیار علاقه مندان قرار می داد. قطعاتی از وی که روی استوانه های مومی فنوگراف ضبط شده به جای مانده است. نایب اسدالله دو شاگرد برجسته داشته است عبدالخالق اصفهانی که از وی زیاد یاد نشده است و دیگری مهدی نوائی که شهرت بسیاری در نی نوازی داشت. حسین یاوری و حسن کسائی از شاگردان برجسته وی بودند. تاریخ فوت وی به درستی مشخص نیست اما به طوری که یکی از نوادگانش به نام عباسعلی مظفری می گوید در تخت فولاد اصفهان روبروی مقبره فیض کاشانی در زیر یک دیوار دفن گردیده است. حسن کسائی خود را نوهٔ نی نایب اسدالله می داند.
اسدالله به معنای دلاور برجسته و شیر خدا ( شیری که قدرتش را از خداوند دریافت کرده ) و نایب به معنای معاون و همراه و نایب اسدالله به معنای همراه و معاون دلاور برجسته و شیر خدا
