ناخنک غلات

ناخُنَک غلات ( سگاله، بیماری چاودار، ارگوت ) ( نام علمی: Claviceps ) نام یک سَرده ای از قارچ ها از زیردستهٔ قارچ های فنجانی است.
قارچ ناخنک به دانه های غلاتی مانند گندم و چاودار آسیب می رساند و برای سلامت انسان و حیوانات زیان آور است. بیماری ناخُنک در غلات سمی به نام ارگوتین تولید می کند که علاوه بر انسان به حیوانات نیز آسیب می رساند. بیماری پدیدآمده از این قارچ به دلیل نشانه هایی که در روی غلات به جا می گذارد، ناخنک یا سیخک می گویند.
قارچ عامل بیماری ناخنک غلات ناخنک چاودار ( Claviceps purpurea ) است و در سراسر جهان بر روی گندم، جو، چاودار، یولاف، ارزن و بسیاری از گندمیان زراعی و وحشی این بیماری را ایجاد می کند. درصد ابتلا به این بیماری در گیاهانی که در زمان گل دهی، گل برای مدت طولانی تری بازمی ماند، بیشتر است و گاهی خساراتی تا حدود ۱۰ درصد در گندم و ۵ درصد در چاودار ایجاد می کند و شدت بیماری بر محصول جو کمتر است.
قارچ عامل این بیماری در مرحلهٔ گلدهی و تولید خوشه وارد اندام های زایشی و دانه می شود و داخل دانه ها مستقر می شود، در ابتدا قطرات زرد چسبنده ای روی گلها دیده می شود ولی پس از رسیدن محصول تولید اندام های تیره رنگی می کند که سفت و سخت است و از درون دانه بیرون می زند که همان اسکلروت قارچ است که به آن ناخنک می گویند. درون اسکلروت قارچ پریتسیوم قارچ وجود دارد که به این ترتیب هاگ های جنسی تولید و ماندگاری قارچ را تضمین می کنند.
زمستان گذرانی عامل بیماری توسط اسکلروت می باشد.
در داخل این اسکلروت مادهٔ آلکالوئیدی است که این ترکیبات به اسامی مختلف معرفی شده اند و دارای چند نوع ماده است از جمله ارگوتامین و ارگومترین ( Ergotamin & Ergometrin ) که این ترکیبات می توانند برای مصرف کننده چه انسان و چه دام خطرناک باشند. می توانند در دزهای بالا ایجاد تشنج های عصبی، تخریب بافت و در مواردی ایجاد سقط جنین بکنند.
اجزاء مختلف ترکیباتی که در اسکلروت وجود دارد را جدا کرده اند و از بعضی اجزاء آن در صنعت داروسازی می تواند مورد استفاده قرار بگیرد، به این صورت که ابتدا غلات ( گندم، جو، چاودار ) را به صورت مصنوعی با این قارچ آلوده می کنند سپس آن را برداشت می کنند اسکلروت ها را جدا می کنند و در آزمایشگاه ترکیبات مورد نظر را جدا می کنند.
کنترل بیماری با رعایت تناوب زراعی و بوجاری بذر انجام می گیرد.

ناخُنَکِ غَلّات (ergot)
گروهی از قارچ های انگلی، مخصوصاً از جنس کلاویسپس. توده های دانه دانۀ سیاه یا قهوه ای آن جانشین هستۀ چاودار یا سایر غلات می شود. کلاویسپس پورپورآ به چاودار حمله می کند. مسمومیت ناشی از ناخنک غلات با مصرف نان آلوده پیش می آید و نشانه های آن درد، سوزش، قانقاریا، و تشنج است. دانه های بزرگ این قارچ محتوی سم ارگوتامین اند. نام دیگر این قارچ ارگوت می باشد. نام دیگر این قارچ ارگوت می باشد.