[ویکی فقه] تردیدی نیست که ابوحنیفه در طول تاریخ فرهنگ اسلامی، بیشتر به عنوان یک فقیه صاحب رأی مطرح بوده و از دیر زمان نام او در کنار مالک و شافعی به عنوان یکی از بزرگ ترین فقیهان اهل سنت ذکر گردیده است، اما بر خلاف آن دو در برهه هایی از تاریخ، مکتب ابوحنیفه به عنوان مکتبی دو بعدی شناخته می شده است، مکتبی که هم از نظام اعتقادی و هم از نظام فقهی برخوردار است.
بر پایه برخی روایات، ابوحنیفه در اوان جوانی در محافل اعتقادی کوفه شرکتی فعال داشت و در فرصت هایی که دست می داد، ضمن سفر به بصره با اباضیان، صفریان و دیگر گروه ها به مناظره می پرداخت.
نظریه پردازی اعتقادی
انتساب شماری از نوشته های اعتقادی، انبوهی از مناظرات کلامی و برخی آراء پراکنده منتسب به ابوحنیفه در آثار بی شمار مذاهب گوناگون، حکایت از آن دارد که او همواره به عنوان یک نظریه پرداز اعتقادی شناخته می شده است.به علاوه، مطالعه ساختار فقه او نیز تأییدی است بر این که وی در منابع دینی با دیده ای اندیشمندانه می نگریسته و از شیوه ای نقل گرا پیروی نمی کرده است.
جای گاه فکری
برای آشکار شدن جای گاه فکری ابوحنیفه باید خاطر نشان ساخت که در محافل مذهبی نیمه اول سده ۲ق/ ۸ م، به ویژه در عراق، برخی مسائل اعتقادی، موضع گیری ها و گروه بندی هایی را پدید آورده بود که خود ریشه در مباحث پراکنده سده نخست هجری داشت و آغازی برای شکل گیری فرقه ها و مذاهب کلامی بود.رئوس این اختلافات را مسائلی چون «ایمان فاسق»، «قَدَر»، «امامت» تشکیل می دادند.هر یک از این مسائل اقتضا داشت که یک عالم دینی در برابر آن موضعی اتخاذ نماید، اما این موضع گیر ی ها با یکدیگر بستگی ویژه ای نداشت.در واقع مذاهب کلامیِ مشخص که نظامی معینی از موضع گیری ها در قبال تمامی یا بیش تر مسائل اعتقادی ارائه نمایند، در آن دوره پدید نیامده بودند و عناوینی که برای گروه های مختلف، چون «مرجئه»، «خوارج»، «قدریه» و «شیعه» به کار برده می شود، بیش از آن که بیان گر مذهبی نظام یافته باشند، بیان گر نوعی موضع گیری در مسائل خاص و گاه نوعی تشکل سیاسی ـ اجتماعی بودند.از این رو در هنگام سخن گفتن از متفکر و عالمی دینی چون ابوحنیفه که در نیمه نخست سده ۲ق می زیسته است.جستجوی یک مذهب کلامی نظام یافته که بتوان آن را «مذهب ابوحنیفه» به شمار آورد سودی نخواهد داشت، بلکه باید ابتدا موضع گیری های بنیادی او را روشن ساخت و بر اساس آن ها، نظام فکری او را باز شناخت.
منابع پژوهش
...
بر پایه برخی روایات، ابوحنیفه در اوان جوانی در محافل اعتقادی کوفه شرکتی فعال داشت و در فرصت هایی که دست می داد، ضمن سفر به بصره با اباضیان، صفریان و دیگر گروه ها به مناظره می پرداخت.
نظریه پردازی اعتقادی
انتساب شماری از نوشته های اعتقادی، انبوهی از مناظرات کلامی و برخی آراء پراکنده منتسب به ابوحنیفه در آثار بی شمار مذاهب گوناگون، حکایت از آن دارد که او همواره به عنوان یک نظریه پرداز اعتقادی شناخته می شده است.به علاوه، مطالعه ساختار فقه او نیز تأییدی است بر این که وی در منابع دینی با دیده ای اندیشمندانه می نگریسته و از شیوه ای نقل گرا پیروی نمی کرده است.
جای گاه فکری
برای آشکار شدن جای گاه فکری ابوحنیفه باید خاطر نشان ساخت که در محافل مذهبی نیمه اول سده ۲ق/ ۸ م، به ویژه در عراق، برخی مسائل اعتقادی، موضع گیری ها و گروه بندی هایی را پدید آورده بود که خود ریشه در مباحث پراکنده سده نخست هجری داشت و آغازی برای شکل گیری فرقه ها و مذاهب کلامی بود.رئوس این اختلافات را مسائلی چون «ایمان فاسق»، «قَدَر»، «امامت» تشکیل می دادند.هر یک از این مسائل اقتضا داشت که یک عالم دینی در برابر آن موضعی اتخاذ نماید، اما این موضع گیر ی ها با یکدیگر بستگی ویژه ای نداشت.در واقع مذاهب کلامیِ مشخص که نظامی معینی از موضع گیری ها در قبال تمامی یا بیش تر مسائل اعتقادی ارائه نمایند، در آن دوره پدید نیامده بودند و عناوینی که برای گروه های مختلف، چون «مرجئه»، «خوارج»، «قدریه» و «شیعه» به کار برده می شود، بیش از آن که بیان گر مذهبی نظام یافته باشند، بیان گر نوعی موضع گیری در مسائل خاص و گاه نوعی تشکل سیاسی ـ اجتماعی بودند.از این رو در هنگام سخن گفتن از متفکر و عالمی دینی چون ابوحنیفه که در نیمه نخست سده ۲ق می زیسته است.جستجوی یک مذهب کلامی نظام یافته که بتوان آن را «مذهب ابوحنیفه» به شمار آورد سودی نخواهد داشت، بلکه باید ابتدا موضع گیری های بنیادی او را روشن ساخت و بر اساس آن ها، نظام فکری او را باز شناخت.
منابع پژوهش
...
wikifeqh: مکتب_اعتقادی_ابوحنیفه