منطق الطیر

[ویکی اهل البیت] مثنوی منطق الطیر یا مقامات طیور تالیف شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری در پایان قرن ششم و آغاز قرن هفتم هجری قمری است . این مثنوی از منابع عرفان اسلامی است .
کتاب با مدح خداوند , پیامبر اکرم (ص) و خلفای راشدین آغاز شده است . سپس چند حکایت برای متعصبین نقل کرده است .
پس از این سرآغاز، داستان اصلی منطق الطیر آغاز شده است . عطار نیشابوری همراه با داستان اصلی , حکایات عرفانی نیز نقل کرده است . هدهد رهبر , به همراه پرندگان به سمت قاف برای دیدار سیمرغ پرواز می کند. و هفت وادی را طی می کند . در پایان هفت وادی , سی مرغ به مقصد می رسند . و در آنجاست که پرنده ی سیمرغ را نمی یابند . و پرنده ی سیمرغ قله ی قاف , وجود عرفانی همان سی مرغ است .
شرح استاد شفیعی کدکنی از شروح مهم بر مثنوی منطق الطیر است

منطِقُ الطَّیِّر یا مقامات الطیور منظومه ای است از عطار نیشابوری که به زبان پارسی و در قالب مثنوی در بحر رمل مسدس مقصور ( محذوف ) سروده شده است. کار سرودن این مثنوی در قرن ششم هجری قمری ( ۱۱۷۷ میلادی ) پایان یافته است. ابیات این مثنوی را معمولاً بین ۴٬۳۰۰ تا ۴٬۶۰۰ بیت دانسته اند. منطق الطیر از مثنوی های تمثیلی عرفان اسلامی به شمار می آید. مراحل و منازل در راه پوییدن و جُستن عرفان یعنی شناختن رازهای هستی در منطق الطّیر عطار هفت منزل است. او این هفت منزل را هفت وادی یا هفت شهر عشق می نامد.
هفت وادی به ترتیب چنین است: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر که سرانجام به فنا می انجامد. در داستان منطق الطّیر، گروهی از مرغان برای جستن و یافتن پادشاهشان سیمرغ، سفری را آغاز می کنند. در هر مرحله، گروهی از مرغان از راه بازمی مانند و به بهانه هایی پا پس می کشند، تا این که پس از عبور از هفت مرحله، از گروه انبوهی از پرندگان تنها «سی مرغ» باقی می مانند و با نگریستن در آینه حق درمی یابند که سیمرغ در وجود خود آن هاست. در نهایت با این خودشناسی مرغان جذب جذبهٔ خداوند می شوند و حقیقت را در وجود خویش می یابند.
پیتر بروک از نامدارترین کارگردانان تئاتر جهان، در جشن هنر شیراز نمایشی بر اساس منطق الطیر عطار اجرا کرد.
منطق الطیر در عربی یعنی زبان مرغان. این تعبیر در قرآن ( سورهٔ نمل، آیهٔ ۱۶ ) به کار رفته است. عطار در آثار خود از این کتاب با نام های مقامات طیور و منطق الطیر یاد کرده است. همچنین در پایان همین کتاب می فرماید:
عطار در نام گذاری این اثر منظورش مقام جویندگان حقیقت است. عطار خود این گونه پرده از این راز برمی دارد:
این کتاب با حمد خدا آغاز می گردد. پس از آن به توصیف و مدح محمد و سپس در مدح خلفای چهارگانه می پردازد. بیت آغاز مثنوی:
پس از حمد خدا و مدح رسول و خلفا، مستقلاً ابیات موضوعی مثنوی و داستان مرغان آغاز می شود. داستان مرغان در ۴۵ گفتار است و در پایان ابیاتی تحت عنوان خاتمه کتاب می آید. عطار در عرض ماجرا و سیر مرغان حکایت های حکیمانه ای می گنجاند و هفت وادی عرفان را معرفی می کند.
پایه داستان این است که جمعی از پرندگان در جلسه ای، برای انتخاب پادشاهی برای خود به اجماع می رسند. پس از بحث فراوان سیمرغ را برای این کار نامزد می کنند و برای یافتنش به راه می افتند. اما در راه هریک به دلیلی جان می بازد و فقط سی ( ۳۰ ) مرغ به سیمرغ می رسند و آن جا درمی یابند که طالب و مطلوب یکی است؛ چون آن ها سی مرغ بودند که طالب سیمرغ شدند.

مَنطِقُ الطِّیْر
تابلوی هدهد به پرندگان راه سلوک می آموزد، اثر حبیب الله
(یا: مقامات طیور) سرودۀ عطار نیشابوری، منظومه ای عرفانی به فارسی. این مثنوی بر وزن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن سروده شده است. در این داستان، مرغان برای یافتن پادشاهی برای خود، گردهم می آیند و به پیشنهاد هدهد، سیمرغ را به پادشاهی برمی گزینند. مرغان برای رسیدن به سیمرغ به راه می افتند، اما در میانۀ راه بسیاری از آنان جان می بازند و برخی از سفر بازمی مانند، تا این که فقط سی مرغ می مانند که در واقع، همان سیمرغ آرمانی است و در آن جا درمی یابند که طالب و مطلوب یکی است. عطار در این منظومه به ۷ مرحلۀ عرفان (طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فنا) اشاره می کند. منطق الطیر معروف ترین منظومۀ عرفانی عطار است و شاعر در آن به منظومۀ رسالة الطیر غزالی نظر داشته است. این اثر نثری ساده و روان دارد. زبان آن آمیخته با آیات، احادیث، امثال، قصص و حکایات است. منطق الطیر به تصحیح ذکاء الملک فروغی (تهران، ۱۳۱۹ق)، گارسن دوتاسی (پاریس، ۱۸۵۷)، محمدجواد مشکور (تهران، ۱۳۳۷ق) و سید صادق گوهرین (تهران، ۱۳۴۲ش) به چاپ رسیده و به عربی، اردو، ترکی، انگلیسی، فرانسوی و سوئدی نیز ترجمه شده است.