[ویکی فقه] منتخب اللطائف (کتاب). «منتخب اللطایف» اثر رحم علی خان ایمان (متوفی ۱۲۲۶ ق)، تذکره شاعران و عارفان فارسی زبان از عصر سامانیان تا زمان مؤلف ( صفویه ) می باشد که توسط حسین و مهدی علیزاده، تصحیح و تنظیم شده است. کتاب به زبان فارسی و در نمیه اول قرن دوازدهم هجری نوشته شده است.
در ابتدای کتاب، مقدمه مصحح و مولف آمده و در ادامه، به ترتیب حروف الفباء، به معرفی شاعران و عارفان فارسی زبان از عصر سامانیان تا قرن ۱۲، که حدودا ۲۰۷۶ نفر می باشند، پرداخته شده است. نویسنده در این تذکره، شرح حال ۶۷ نفر شاعر را که معاصر او بوده اند، آورده و از مصاحبت برخی از آنان از قبیل میر حمد هاشم نیز، کسب فیض کرده است. وی برای تدوین این تذکره، به مراجع و مآخذ مختلف مراجعه نموده و بعضی احوال را که در جامع اللطایف، اثر دیگر خود، به طور مشروح نوشته، در این تالیف، کوتاه کرده است؛ بی آن که متعرض اختلاف اقوال شود.
گزارش محتوا
ویژگی این کتاب در این است که حدود یک سوم از مطالب آن، مربوط به شعرای هم عصر مؤلف بوده که در منابع دیگر، کمتر نامی از آنان شنیده شده است. این کتاب به نوعی نسخه منحصر به فردی در معرفی این دسته از شاعران است. در مورد شعرای قبل از صفویه ، این کتاب نسبت به آثار مشابه، حسن خاصی ندارد. یعنی مولف صرفا به معرفی این شاعران پرداخته و نمونه آثارشان را هم آورده است. وی در این تذکره ، مطابق با همه تذکره ها، نمونه هایی از آثار این شاعران را ذکر کرده و در مورد شاعران مطرح تر، نمونه های خوب و برجسته ای از آثارشان را آورده است. این نشان می دهد که اگر آن دسته از شاعران که در تذکره های دیگر، نامی از آنان به میان نیامده و احیانا دیوان اشعارشان از بین رفته، نمونه اشعاری که این نویسنده از آنان انتخاب کرده است، جزء بهترین شعرهای این شاعران محسوب می شود. وقتی آثار شاعران مطرح در این کتاب را با دیگر منابع مقایسه می کنیم، متوجه این مساله می شویم که نویسنده در انتخاب اشعار، حساب شده و با شناخت عمل کرده است. این تذکره در زمان حیات مولف، مورد توجه فضلا و ادبا بوده است. مولفان هم عصر وی، به این اثر اهمیت می دادند، از این رو دو نفر از تذکره نویسان، یکی محمد قدرت الله متخلص به شوق، پسر قبول محمد، مولف تکمله الشعراء جام جمشید و دیگری: حسین قلی خان متخلص به عاشق عظیم آبادی، صاحب تذکره نشتر عشق ، فواید بسیاری از منتخب اللطایف برگرفته و مطالب کثیری بی ذکر مآخذ، از آن استخراج کرده و در دیباچه کتاب خود، نام آن را جزو ماخذ و منابع خویش آورده اند. اهمیت اصلی این کتاب، در این است که نویسنده شرح حال شاعران معاصر خود را در این کتاب درج نموده و همچنین درباره شعرایی بحث کرده که در دیگر تذکره ها نام آن ها کمتر یافته می شود. به علاوه در این اثر، شرح حال پاره ای از گویندگان مهم زبان اردو ، درج شده و از این نظر در ردیف اولین تذکره گویندگان اردو به شمار می رود. نویسنده ابیاتی که گوینده آن نامشخص بوده را یادآور شده و هرجا که با وجود اختلاف قول و روایت نمی توانسته استنتاجی کند، بدون اظهار نظر، هر دو طرف قضیه را پیش خوانندگان عرضه داشته و پس از نقل بیت، می گوید: شعر مذکور مختلف فیه است. چون مولف به عرفان توجه داشته و خود در جمع درویشان بوده، شرح حال عارفان و مشایخ صوفیه را مشروح تر و مفصل تر تنظیم کرده است.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در ابتدا و فهرست نام اشخاص، شهرها و مکان ها، طوایف و قبایل ، کتاب ها، آیات قرآن و احادیث مذکور در متن، به همراه و ماخذ مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.
در ابتدای کتاب، مقدمه مصحح و مولف آمده و در ادامه، به ترتیب حروف الفباء، به معرفی شاعران و عارفان فارسی زبان از عصر سامانیان تا قرن ۱۲، که حدودا ۲۰۷۶ نفر می باشند، پرداخته شده است. نویسنده در این تذکره، شرح حال ۶۷ نفر شاعر را که معاصر او بوده اند، آورده و از مصاحبت برخی از آنان از قبیل میر حمد هاشم نیز، کسب فیض کرده است. وی برای تدوین این تذکره، به مراجع و مآخذ مختلف مراجعه نموده و بعضی احوال را که در جامع اللطایف، اثر دیگر خود، به طور مشروح نوشته، در این تالیف، کوتاه کرده است؛ بی آن که متعرض اختلاف اقوال شود.
گزارش محتوا
ویژگی این کتاب در این است که حدود یک سوم از مطالب آن، مربوط به شعرای هم عصر مؤلف بوده که در منابع دیگر، کمتر نامی از آنان شنیده شده است. این کتاب به نوعی نسخه منحصر به فردی در معرفی این دسته از شاعران است. در مورد شعرای قبل از صفویه ، این کتاب نسبت به آثار مشابه، حسن خاصی ندارد. یعنی مولف صرفا به معرفی این شاعران پرداخته و نمونه آثارشان را هم آورده است. وی در این تذکره ، مطابق با همه تذکره ها، نمونه هایی از آثار این شاعران را ذکر کرده و در مورد شاعران مطرح تر، نمونه های خوب و برجسته ای از آثارشان را آورده است. این نشان می دهد که اگر آن دسته از شاعران که در تذکره های دیگر، نامی از آنان به میان نیامده و احیانا دیوان اشعارشان از بین رفته، نمونه اشعاری که این نویسنده از آنان انتخاب کرده است، جزء بهترین شعرهای این شاعران محسوب می شود. وقتی آثار شاعران مطرح در این کتاب را با دیگر منابع مقایسه می کنیم، متوجه این مساله می شویم که نویسنده در انتخاب اشعار، حساب شده و با شناخت عمل کرده است. این تذکره در زمان حیات مولف، مورد توجه فضلا و ادبا بوده است. مولفان هم عصر وی، به این اثر اهمیت می دادند، از این رو دو نفر از تذکره نویسان، یکی محمد قدرت الله متخلص به شوق، پسر قبول محمد، مولف تکمله الشعراء جام جمشید و دیگری: حسین قلی خان متخلص به عاشق عظیم آبادی، صاحب تذکره نشتر عشق ، فواید بسیاری از منتخب اللطایف برگرفته و مطالب کثیری بی ذکر مآخذ، از آن استخراج کرده و در دیباچه کتاب خود، نام آن را جزو ماخذ و منابع خویش آورده اند. اهمیت اصلی این کتاب، در این است که نویسنده شرح حال شاعران معاصر خود را در این کتاب درج نموده و همچنین درباره شعرایی بحث کرده که در دیگر تذکره ها نام آن ها کمتر یافته می شود. به علاوه در این اثر، شرح حال پاره ای از گویندگان مهم زبان اردو ، درج شده و از این نظر در ردیف اولین تذکره گویندگان اردو به شمار می رود. نویسنده ابیاتی که گوینده آن نامشخص بوده را یادآور شده و هرجا که با وجود اختلاف قول و روایت نمی توانسته استنتاجی کند، بدون اظهار نظر، هر دو طرف قضیه را پیش خوانندگان عرضه داشته و پس از نقل بیت، می گوید: شعر مذکور مختلف فیه است. چون مولف به عرفان توجه داشته و خود در جمع درویشان بوده، شرح حال عارفان و مشایخ صوفیه را مشروح تر و مفصل تر تنظیم کرده است.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در ابتدا و فهرست نام اشخاص، شهرها و مکان ها، طوایف و قبایل ، کتاب ها، آیات قرآن و احادیث مذکور در متن، به همراه و ماخذ مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.
wikifeqh: منتخب_اللطائف _(کتاب)