ملی شدن صنعت نفت

[ویکی فقه] پس از کشف نفت و پی بردن به اهمیت آن، در ایران نیز توسط انگلیس، استخراج و صادرات نفت آغاز شد. ولی با مبلغ بسیار جزیی که ظلم در حق مردم ایران و سرمایه ملی بود. از ابتدای مشروطیت و آغاز بیداری مردم که اعتراض و عدم رضایت نسبت به قرداد با انگلیس بود، مقدمه ملی شدن صنعت نفت و طرح و پیشنهاد آن به مجلس شورای ملی آغاز شد. و در نتیجه مجلس شورا در ۲۴ اسفند و مجلس سنا در ۲۹ اسفند گزارش کمیسیون را تصویب و نفت ایران پس از ۵۰ سال ملی شد.
در اواخر قرن نوزدهم با کشف نفت در آمریکا، سوخت دیگری غیر از زغال سنگ در اختیار مردم قرار گرفت. از همان ابتدا دانشمندان درصدد استفاده بیشتر از این مادّه حیاتی بر آمدند. نفت بر زغال سنگ برتری هایی داشت، مثل: ارزانی قیمت، سهولت در ذخیره سازی، پاکیزگی بیشتر از زغال سنگ و از همه مهمتر قدرت حرارت بیشتر نفت. این مزایا باعث برتری زغال سنگ در جهان شد و کم کم متوجه شدند که نفت، سوخت آینده و سرچشمه نیروی بزرگی است که باید آن را به دست آورد. در آغاز قرن بیستم، اهمیت نفت که همراه اختراعات و اکتشافات بود، بیشتر آشکار شد و به همین سبب، کشورهای نفت خیز نیز اهمیت پیدا کردند که از جمله این کشورها، ایران بود. یکی از نویسندگان انگلیسی در این باره می نویسد: «روز ۲۶ مه ۱۹۰۸م که چاه به عمق ۱۱۸۰ پا رسیده بود، نفت فوران کرد و متجاوز از ۵۰ پا از دستگاه حفاری بالا زد؛ به این ترتیب، صنعتی آغاز شد که طی دو جنگ، نیروی دریایی انگلستان را نجات داد؛ ولی برای ایران زحمتی ایجاد کرد که از مجموع مزاحمت های دول بیشتر بود.»
قرارداد دارسی
ویلیام ناکس دارسی در ۱۲۸۰ش موفق به کسب امتیاز استخراج، بهره برداری و لوله کشی نفت و قیر در سراسر ایران غیر از پنج ایالت آذربایجان، گیلان، مازندران، گرگان و خراسان به مدت ۶۰ سال شد. دارسی متعهد شد ظرف دو سال، شرکت یا شرکت هایی برای بهره برداری از امتیاز تاسیس کند و از عواید حاصله شانزده درصد به عنوان حق امتیاز بپردازد. به علاوه بیست هزار لیره به طور نقدی به صورت سهم به ایران بدهد. این قرارداد، پنج سال قبل از مشروطیت منعقد شد. پس از کشف نفت در مسجد سلیمان، شرکت نفت ایران و انگلیس در ۱۹۰۹م با سرمایه دو میلیون لیره تاسیس و صدور نفت از ۱۹۱۳م آغاز شد. سال بعد دولت انگلیس به علت اهمیت نفت، ۵۶ درصد سهام شرکت را خرید و دو نفر نماینده با حق «وتو» درباره تصمیمات شرکت منصوب کرد و در حقیقت، این امتیاز متعلق به دولت انگلیس شد.
علت ملی شدن صنعت نفت
دولت انگلیس برای تحویل نفت با قیمت بسیار نازل و به مدت طولانی با نیروی دریایی، قراردادی منعقد کرد. از ابتدای مشروطیت و آغاز بیداری مردم که اعتراض و عدم رضایت نسبت به «قرارداد دارسی» شروع شد، در قرارداد راهی برای فسخ گذاشته نشده بود و انگلیس سعی داشت، همان مبلغ جزئی را که باید می پرداخت با بهانه هایی نپردازد.
شروع اختلافات درباره مسئله نفت
...