ملاک اتمام حجت

[ویکی فقه] در این که برخورد خداوند با گمراهان به چه صورت خواهد میان متکمان مورد اختلاف می باشد که تفصیلا در این مقاله به آن پرداخته شده است.
اندیشه وران مسلمان در برابر این پرسش که عذاب گمراهان با توجّه به اصل عدالت خداوند بر چه اساس و مبنایی قابل قبول است، به سه جهت گراییده و سه دیدگاه کلامی متفاوت را پدید آورده اند.

← گواهی مردم در عالم ذر
بحث مزبور، ارتباط مستقیمی با توانایی عقل در شناخت مصالح و مفاسد واقعی احکام داشته و در قرون بعدی تحت عنوان حسن و قبح عقلی و شرعی در دانش اصول فقه دنبال شده و به این دیدگاه رایج پایان پذیرفته است که عقل انسان در نقش رسول باطنی خداوند در مواردی که از آن به مستقلاّت عقلیّه یاد می شود، به شناخت تکالیف خویش توانا بوده و انسان در صورت تخلّف از آن ها همانند تخلّف از تکالیف شرعی سزاوار عذاب خواهد بود. با این حال، برخی معاصران، تخلّف از فرمان های وحیانی پیامبر را مستلزم عذابی سخت تر در مقایسه با تخلّف از دستورهای عقل و فطرت شمرده و عذاب مذکور در آیه ۱۵ اسراء را به این نوع تخلّف اختصاص داده اند.

اصل اوّلی افعال پیش از نزول حکم شرعی
نظریّات کلامی درباره ملاک اتمام حجّت با تأثیر در حوزه فقه، نظریّات گوناگونی را درباره اصل اوّلی افعال در حالت پیش از نزول حکم شرعی یا در موارد دست نیابی به حکم شرعی پدید آورده اند.

← حرمت
...